भगवान शंकराची बारा ज्योतिर्लिंगे कोणती? ती कुठे आहेत?

12 Jyotirlinga देशभरात भगवान शिवाची 12 ज्योतिर्लिंगे आहेत. ज्योतिर्लिंगाचा अर्थ प्रकाशस्तंभ आहे, आणि असे मानले जाते की आज ज्या 12 ठिकाणी भगवान शिवाचे ज्योतिर्लिंग आहे, त्या ठिकाणी आजही शिवजी ज्योती रुपात विराजित आहेत आणि त्या जागेचे रक्षण करतात. म्हणूनच आपल्या हिंदू धर्मात या 12 ज्योतिर्लिंगांचे महत्त्व खूप जास्त आहे. एवढेच नाही तर, असे म्हटले जाते की जो कोणी बारा ज्योतिर्लिंगांचे दर्शन घेतो, त्याला मोठे भाग्य प्राप्त होते आणि मृत्यूनंतर मोक्ष प्राप्त होतो.

जर आपण ज्योतिर्लिंगाच्या अर्थाबद्दल बोललो, तर ते दोन शब्दांनी बनलेले आहे, पहिले ज्योति आणि दुसरे लिंग. याचा अर्थ भगवान शिवाचा प्रकाश आहे, जो आपल्या देशातील 12 वेगवेगळ्या प्रदेशात प्रकाशाच्या रूपात प्रकट झाला होता, त्याला ज्योतिर्लिंग असे नाव देण्यात आले. चला तर मग पुढे जाऊन तुम्हाला ज्योतिर्लिंगाच्या उत्पत्तीबद्दल थोडी माहिती देऊ.

ज्योतिर्लिंगाची उत्पत्ती कशी झाली ?

त्याच्या उत्पत्तीमागे एक आख्यायिका आहे, असे म्हटले जाते की एकदा भगवान ब्रह्मा आणि विष्णू दोघांमध्ये श्रेष्ठ देवता कोण यावर आपापसात वाद घालत होते, तेव्हा असे म्हणतात की तेथे शिव प्रकट झाले, आणि ते ज्योतीच्या रूपात प्रकट झाले. त्यांनी ब्रह्माजी आणि विष्णूजी दोघांनाही सांगितले की, या प्रकाशाचा अंत साधून दाखवा, ज्याने त्याचा अंत साधला तोच सर्वश्रेष्ठ देव आहे. त्यामुळे ब्रह्माजी आणि विष्णूजी दोघेही या प्रकाशाचा अंत शोधण्यासाठी प्रयत्न करू लागले, परंतु लाखो वेळा प्रयत्न करूनही त्यांना या प्रकाशाचा अंत सापडला नाही. त्यानंतर असे म्हणतात की शिवजींनी हा प्रकाश पृथ्वीवर टाकला आणि तो आपल्या देशात 12 वेगवेगळ्या ठिकाणी प्रकट झाला.

शंकराची बारा ज्योतिर्लिंगे कोणती? ती कुठे आहेत? 

1. सोमनाथ ज्योतिर्लिंग Somnath Jyotirlinga

जर आपण 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी पहिल्या ज्योतिर्लिंगाबद्दल बोललो तर सोमनाथ ज्योतिर्लिंग पहिल्या क्रमांकावर येते. हे आपल्या भारतातील गुजरात अंतर्गत सौराष्ट्र नावाच्या प्रदेशात स्थित आहे. असे म्हटले जाते की आपल्या संपूर्ण पृथ्वीवरील हे पहिले ज्योतिर्लिंग आहे, ज्याची स्थापना आपल्या जगात प्रथम झाली. या ठिकाणी सोमनाथ कुंड म्हणून ओळखले जाणारे एक कुंड आहे, ज्याची निर्मिती देवी-देवतांनी मिळून केली असल्याचे सांगितले जाते.

इतकंच नाही तर इथली श्रद्धा आहे की या तलावात जाऊन स्नान केल्यास व्यक्तीला सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते आणि मृत्यूनंतर मोक्षाची प्राप्ती होते. हे मंदिर सर्वप्रथम चंद्र देव जी यांनी बांधले होते, ज्यांना जीने की सोम या नावाने देखील ओळखले जाते, त्यामुळे या मंदिराचे नाव सोमनाथ मंदिर पडले. या मंदिरात तुम्हाला दिसणारा सोन्याचा भाग चंद्रदेवजींनी बांधला होता आणि चांदीचा भाग स्वतः सूर्यदेवांनी बांधला होता. हे मंदिर एकूण 16 वेळा बांधले गेले आहे, कारण महमूद गझनवीने अनेक वेळा या मंदिरावर हल्ला करून ते उद्ध्वस्त केले होते.

2. मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंग Mallikarjuna Jyotirlinga

हे ज्योतिर्लिंग भारताच्या आंध्र प्रदेश राज्यांतर्गत कृष्णा नदीच्या काठी वसलेल्या श्रीशैलम नावाच्या पर्वतावर आहे. इतकेच नाही तर हे ज्योतिर्लिंग आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांमध्ये दुसऱ्या क्रमांकावर आहे, त्यामुळे याला खूप महत्त्व आहे आणि लाखो लोक येथे दर्शनासाठी येतात.

या ठिकाणी शिवाच्या ज्योतिर्लिंगाच्या स्थापनेमागे एक जुनी कथा आहे, असे म्हणतात की एके दिवशी शिवजी आणि पार्वतीजींना चिंता वाटली की गणेशजी आणि कार्तिकेयजी या दोघांपैकी कोणाचे पहिले लग्न करावे, त्यासाठी त्यांनी दोघांना विचारले. म्हंटले की जो या संपूर्ण पृथ्वीला प्रथम फिरतो, त्याचे पहिले लग्न होईल. हे ऐकून कार्तिकेयजी आपल्या मोरावर जग फिरायला गेले, पण गणेशजींनी तसे केले नाही. तो फक्त पार्वती माता आणि शिवजींना प्रदक्षिणा घालू लागले आणि म्हणाले की माझ्यासाठी तुम्ही माझे जग आहात आणि माझ्यासाठी संपूर्ण विश्व आहात. त्यानंतर शिवपार्वती गणेशजींवर प्रसन्न झाली आणि गणेशजींचा रिद्धी सिद्धीशी विवाह झाला.

जेव्हा कार्तिकेयजींना हे कळले तेव्हा त्यांना खूप वाईट वाटले, आणि ते रागावले आणि श्री शैलम पर्वतावर राहू लागले, शिव आणि पार्वतीच्या विनंतीनंतरही ते मान्य झाले नाहीत. शेवटी भगवान शिवाला आपला पुत्र कार्तिकेयाला भेटण्यासाठी ज्योतीचे रूप धारण करावे लागले, त्यानंतर ते श्रीशैलम पर्वतावर गेले आणि तेथे वास्तव्य केले, त्यामुळे शिवाचे ज्योतिर्लिंग आज मल्लिकार्जुन येथे विराजमान आहे.

म्हटले जाते की ज्या दिवशी शिव कार्तिकेयाला भेटायला गेले होते, तो दिवस अमावस्या होता, त्यामुळे आजही अमावस्येला इथे शिवाचे दर्शन होते.

3. महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग Mahakaleshwar Jyotirlinga

भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यातील उज्जैन नगरीत शिवाचे मोठे मंदिर आहे जे की देशात 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी तिसर्‍या स्थानावर आहे. असे म्हणतात की याचे दर्शन केल्याने व्यक्तीला मोक्ष प्राप्ती होते. एवढेच नाही तर महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेतल्यास मृत्यूही त्या व्यक्तीला हानी पोहोचवू शकत नाही, म्हणजेच भगवान शंकराच्या कृपेने अकाली मृत्यूही टळतो. या ज्योतिर्लिंगाचर उल्लेख महाभारतात देखील बघायला मिळतो, जेणेकरून त्याचा इतिहास किती जुना असेल याची कल्पना येईल. तुलसीदासजींनीही स्वतःच्या लिखाणात या मंदिराची खूप प्रशंसा केली आहे.

विक्रमादित्याने उज्जैन शहरावर राज्य केले होते, आणि त्यानंतर कोणतेही राज्य येथे राहू शकला नाही, सर्वजण कोणत्या ना कोणत्या कारणाने मारले गेले आहेत, म्हणून आजच्या काळात

 देखील कोणत्याही राजाला किंवा नेत्याला उज्जैन शहरात रात्र काढायची नसते.

4. ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग Omkareshwar Jyotirlinga

हे भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांमध्ये चौथ्या क्रमांकावर आहे, जे भारताच्या मध्य प्रदेश राज्यातील खंडवा जिल्ह्यात आहे. भगवान शिवाला समर्पित हे मंदिर नर्मदा नदीच्या मध्यभागी शिवपुरी नावाच्या बेटावर आहे. येथे दर्शनासाठी लाखो लोक इथे येतात आणि नुसतेच दर्शन घेतल्याने लोकांच्या खूप सर्व मनोकामना पूर्ण होतात असे म्हणतात.

या ठिकाणाबाबत अनेक जुन्या कथा आहेत, ज्यामध्ये असे म्हटले आहे की, जगात प्रवास केल्यानंतर प्रत्येक रात्री भगवान शिव रात्री झोपण्यासाठी येथे येतात. या ठिकाणी ज्योतिर्लिंग असण्याच्या कारणाविषयी बोलायचे झाले तर एका पौराणिक आख्यायिकेनुसार, नर्मदा नदीच्या तीरावर बसून मांधाताने या ठिकाणी भगवान शंकराची घोर तपश्चर्या केली होती, त्यामुळे भगवान शिव प्रसन्न झाले, आणि त्यांनी मांधाताला प्रत्यक्ष दर्शन दिले आणि त्याला वरदान मागायला सांगितले.

यानंतर मांधाताने त्याच ठिकाणी निवास करण्यासाठी शिवाकडे वरदान मागितले आणि माझे नाव आपल्याशी जोडले जावे. त्यानंतर शिवजींनी मांधाताची इच्छा पूर्ण केली, आणि त्यांनी या ठिकाणी वास्तव्य केले, त्यामुळे आज येथे ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराची स्थापना झाली, आज येथील लोक हे स्थान मांधाताच्या नावाने देखील ओळखतात.

या मंदिरात संध्याकाळची आरती खूप प्रसिद्ध आहे, येथे रात्री आरती झाल्यानंतर चौपदर लावले जाते, असे म्हणतात की येथे भगवान शिव आणि पार्वती दररोज चौसर खेळायला येतात. त्यामुळे तुम्हालाही ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घ्यायचे असेल, तर त्यासाठी तुम्ही मध्य प्रदेशातील खांडवा जिल्ह्यात जाऊन या मंदिराला भेट देऊ शकता.

5. केदारेश्वर ज्योतिर्लिंग Kedarnath Jyotirlinga

केदारनाथबद्दल तुम्हाला माहिती असेलच, कारण आपल्या हिंदू धर्मातील चार धामांपैकी हे एक खास ठिकाण आहे, जिथे लाखो लोक चार धामला भेट देण्यासाठी आणि केदारेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या दर्शनासाठी जातात. जर आपण केदारेश्वर ज्योतिर्लिंगाविषयी बोललो, तर हे मंदिर आपल्या भारताच्या उत्तराखंड राज्यांतर्गत केदार नावाच्या हिमालय पर्वताच्या शिखरावर वसलेले आहे. जे केदारनाथचे मंदिर म्हणून ओळखले जाते आणि ज्योतिर्लिंग केदारेश्वर ज्योतिर्लिंग म्हणून ओळखले जाते. असे म्हटले जाते की जर एखाद्या भक्ताने येथे जाऊन शंकराला जल अर्पण केले तर त्याची प्रत्येक इच्छा पूर्ण होते आणि त्याला अपार सौभाग्य प्राप्त होते.

पौराणिक कथेनुसार या ठिकाणी विष्णूच्या दोन अवतारांनी म्हणजेच श्रीनर आणि नारायण यांनी मिळून भगवान शिवाची कठोर तपश्चर्या केली, एका पायावर उभे राहून त्यांनी हजारो वर्षे भगवान शिवाचे नामस्मरण केले, जेणेकरून भगवान शिव या कठीण तपस्येमुळे प्रसन्न झाले होते, त्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन देवाने त्यांना दर्शन दिले आणि या तपश्चर्येवर प्रसन्न होऊन शिवाने या ठिकाणी आपल्या ज्योतिर्लिंगाची स्थापना केली.

6. भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग Bhimashankar Jyotirlinga

हे महाराष्ट्रातील पुण्याहून सुमारे 110 किमी अंतरावर सह्याद्री पर्वतावर शिवाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. हे भगवान शिवाच्या 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी सहाव्या क्रमांकावर आहे. येथे असलेले भगवान शिवाचे शिवलिंग आकाराने थोडे जाड आहे, म्हणून याला मोटेश्वर ज्योतिर्लिंग असेही म्हणतात. असे म्हटले जाते की या ठिकाणी येऊन भगवान शंकराकडे तुमची कोणतीही इच्छा मागितली तर ती नक्कीच पूर्ण होते.

या ज्योतिर्लिंगाच्या स्थापनेबद्दल बोलायचे झाले तर असे म्हटले जाते की, कुंभकरणाचा पुत्र ज्याचे नाव भीम होते, त्याला आपल्या वडिलांच्या मृत्यूचा बदला घेण्यासाठी रामजींचा सूड घ्यायचा होता, ज्यासाठी त्याने खूप तपश्चर्या केली. ब्रह्माजी त्याच्यावर प्रसन्न झाले आणि त्यांनी त्यांना विजय मिळवण्यासाठी आशीर्वाद दिला. त्यानंतर भीम खूप शक्तिशाली झाला होता, त्यामुळे तो देवदेवतांनाही त्रास देऊ लागला. त्यानंतर सर्व देवी-देवता भगवान शिवाच्या आश्रयाला गेले, आणि त्यांच्याशी या समस्येबद्दल चर्चा केली, त्यानंतर शिवाजीने देवी-देवतांना आश्वासन दिले की ते ही समस्या सोडवतील, ज्याच्या जवळ शिवाजीने भीमाशी युद्ध केले आणि त्याला एका युद्धात पराभूत केले. त्यानंतर सर्व देवतांनी भगवान शिवाला या ठिकाणी वास्तव्य करण्यास सांगितले, त्यानंतर भगवान शिवांनी देवतांची विनंती मान्य केली आणि आता ज्या ठिकाणी हे भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग स्थापित केले आहे, त्याच ठिकाणी प्रकाशाच्या रूपात स्थापना केली.

7. विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग मंदिर Vishwanath Jyotirlinga

भारताच्या काशी अंतर्गत स्थित विश्वनाथ मंदिर म्हणून ओळखले जाणारे भगवान शिवाचे एक विशाल मंदिर आहे जे आपल्या देशातील फक्त 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी सातव्या क्रमांकावर आहे. तुम्हाला माहित असेलच की भगवान शिव कैलास पर्वतावर राहतात. एके काळी भगवान शिव आणि पार्वतीच्या लग्नानंतर, भगवान शिव कैलास पर्वतावर राहत होते, आणि पार्वती त्यांच्या वडीलांकडे होती. जिथे त्यांना बरं वाटत नव्हते. त्यामुळे पार्वतीजींनी शिवजींना वडिलांच्या ठिकाणी यावे आणि त्यांना तिथून घेऊन जावे, असा आग्रह केला. त्यानंतर शिवजी पार्वतीजींकडे गेले, आणि त्यांना तेथून काशीला घेऊन गेले, आणि त्यांनी तेथे वास्तव्य करण्याचा निर्णय घेतला, आणि त्यांनी या ठिकाणी स्वतःची ज्योती म्हणून स्थापना केली, जिथे आता हे विश्वनाथ ज्योतिर्लिंग आहे.

म्हटलं जातं की आजच्या काळातही इथे शिवजी आहेत आणि हे शहर त्यांच्या त्रिशूळाच्या टोकावर विसावले आहे. या मंदिराचे बांधकाम 11 व्या शतकात हरिश्चंद्राने केले असले तरी, या मंदिराच्या बांधकामाचा कार्यक्रम 11 व्या शतकापासून 15 व्या शतकापर्यंत चालला, कारण अनेक मुघल आक्रमणांनी या मंदिरावर आक्रमण केले. विश्वनाथ ज्योतिर्लिंगाव्यतिरिक्त, हे मंदिर विश्वेश्वर ज्योतिर्लिंग म्हणून देखील ओळखले जाते, ज्याचा अर्थ जगाचा शासक अर्थात भगवान शिव स्वतः आहे. या ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेण्यासाठी लाखो लोक येथे येतात, त्यामुळे तुम्हालाही येथे यायचे असेल तर काशीला जाऊन या ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेऊ शकता.

8. त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर Trimbakeshwar Jyotirling Temple

जर आपण त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिराबद्दल बोललो तर ते आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंग आहे, जे आठव्या क्रमांकावर आहे. जर आपण त्याच्या स्थानाबद्दल बोललो, तर ते भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नाशिक जिल्ह्यातील त्र्यंबक नगर येथे आहे. हे गोदावरी नदीचे उगमस्थान असलेल्या ब्रह्मगिरी पर्वतावर वसलेले आहे. या ठिकाणी ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश म्हणजेच शिवाचे रूप धारण केलेली तीन छोटी शिवलिंगे आहेत, असे म्हणतात की या ठिकाणी दर्शन घेतल्याने भाविकांना सौभाग्य प्राप्त होते, आणि त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण होते.

एका कथेनुसार, अहिल्या देवीचे पती गौतमजी ब्रह्मगिरी पर्वतावर तपश्चर्या करत होते, त्या वेळी इतर ऋषी संत गौतमजींचा खूप हेवा करत होते, त्यामुळे एके दिवशी त्यांनी गौतमजींवर गोहत्येचा आरोप लावला. त्यानंतर सर्व संतांनी सांगितले गौतम जी तुम्हाला या गोष्टीसाठी पश्चात्ताप करायचा असेल तर तुम्हाला गंगाजीला या पर्वतावर आणावे लागेल, तरच तुम्हाला याचा पश्चाताप होईल. यानंतर गौतमजींनी या ठिकाणी भगवान शिवाची तपश्चर्या सुरू केली, त्यानंतर शिवजी आणि पार्वतीजी दोघेही प्रसन्न झाले आणि त्यांनी गौतमजींना दर्शन दिले आणि त्यांना वरदान मागायला सांगितले. यानंतर गौतमजींनी शिवजी आणि पार्वतीजींना सांगितले की तुम्ही कृपया गंगाजींना या ठिकाणी पाठवा, त्यानंतर गंगाजी म्हणाले की जोपर्यंत शिवजी येथे राहत नाहीत तोपर्यंत मीही येथे राहणार नाही. ज्यानंतर भगवान शिवाने ठरवले की आपण याला आपला प्रकाश म्हणून स्थापित करू, भगवान शिवाने हे केल्यावर गंगा देखील मान्य झाली आणि ती गोदावरी नदीच्या रूपात वाहू लागली आणि याच ठिकाणी त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग आहे.

9. बैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग Baidyanath Jyotirlinga

बीड जिल्ह्यातील परळी येथे वैद्यनाथ अर्थात परळी वैजनाथ हे बारा ज्योतिर्लिंगापैकी एक आहे. भारताच्या झारखंड राज्यात संथाल परगण्यातील देवघर गावातही अजून एक वैजनाथ मंदिर असून हे देखील ज्योतिर्लिंगापैकी एक असल्याची मान्यता आहे. देवगिरी यादवांच्या काळात श्री करणाधिप हेमाद्रीने हे मंदिर बांधले असे सांगण्यात येत असून पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर यांनी या मंदिराचा जीर्णोद्धार केल्याचे उल्लेखित आहे. या मंदिराच्या परिसरात तीन मोठी कुंडेही आहेत. 

आख्यायिकेनुसार  शिवाच्या या ज्योतिर्लिंगाची स्थापना केवळ रावणामुळेच झाल्याचे आपल्याला समजते, एकदा रावणाने शिवाला प्रसन्न करण्यासाठी अत्यंत कठोर तपश्चर्या केली असता त्याने त्याची सर्व मस्तकी जाळून टाकली. भगवान शिवाला समर्पित, जेव्हा ते आपले दहावे डोके कापण्यासाठी जात होते, तेव्हा भगवान शिव रावणाला प्रकट झाले आणि त्याला त्याचे इच्छित वर मागण्यास सांगितले. यानंतर रावणाने सांगितले की, मला तुला लंकेत नेऊन तेथे स्थापना करायची आहे, त्यावर शिवाने सांगितले की तू हे शिवलिंग घेऊन जा, परंतु हे लक्षात ठेवा की तू हे शिवलिंग मार्गात जेथे ठेवशील तेथे माझी स्थापना होईल.

जेव्हा रावण शिवलिंग घेऊन लंकेकडे जात होता, तेव्हा रावणाला एक लघु शंका आली, त्यामुळे त्याने परळीतील मेरूपर्वतावर शिवलिंग ठेवले. त्यानंतर शिवजींच्या सांगण्याप्रमाणे शिवजींनी तिची स्थापना करण्याचा निर्णय घेतला आणि म्हणूनच हे ज्योतिर्लिंग येथे वसलेले आहे. एवढेच नाही तर जो कोणी भाविक या ठिकाणी येऊन या ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेतो, इच्छा मागतो, त्याची मनोकामना नक्कीच पूर्ण होते, असे सांगितले जाते. म्हणूनच येथील ज्योतिर्लिंगाला कामना लिंग असेही म्हणतात.

10. नागेश्वर ज्योतिर्लिंग Nageshwar Jyotirlinga

नागेश्वर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्राच्या जिल्ह्यातर्गंत गुजरातच्या द्वारिका धामहून 18 किमी अंतरावर स्थित आहे. महादेवाला नागेश्वर या नावाने देखील ओळखलं जातं.

जसे की सर्वांना माहित आहे की नाग शिवाच्या गळ्यात विराजमान असतं म्हणून जर आपण कोणत्या विष किंवा या संबंधी समस्येहून त्रस्त्र असाल तर आपण येथे येऊन ज्योतिर्लिंगाचे दर्शन घेऊ शकता. याने आपल्या सर्व समस्या नाहीश्या होतील. एवढेच नाही तर शास्त्रांतून आपल्याला समजते की जर एखाद्या व्यक्तीने या ज्योतिर्लिंगाच्या उत्पत्तीची कथा सांगितली तर त्या व्यक्तीची सर्व पापे धुऊन जातात आणि त्या व्यक्तीला मृत्यूनंतर मोक्ष प्राप्त होतो.

11. रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग मंदिर Rameswaram Jyotirlinga

भारताच्या तमिळनाडू राज्याच्या अंतर्गत असलेल्या रामनाथपुरम जिल्ह्यात भगवान शिवाला समर्पित एक मंदिर आहे, ज्याची स्थापना आपल्या देशातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी दुसऱ्या क्रमांकावर म्हणजेच 11 व्या क्रमांकावर आहे. इतकंच नाही तर आपल्या भारत देशातील चार धाम यात्रेतही याचा समावेश आहे, म्हणजे हे एक अतिशय प्रसिद्ध मंदिर आहे.

या ठिकाणी रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग मंदिर असे नामकरण करण्यात आले कारण येथे भगवान रामाची पूजा केली जात होती. त्याऐवजी भगवान शिवाची पूजा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. कारण येथे कोणतेही मंदिर नव्हते, त्यामुळे रामजींनी हनुमानजींना कैलास पर्वतावरून शिवलिंग आणण्यास सांगितले, परंतु हनुमानजींना परत येण्यास उशीर झाला, म्हणून सीताजींनी स्वत: समुद्रकिनाऱ्यावरून शिवलिंग बांधले जे रामजींनी शिवलिंगाची पूजा केली त्यामुळे हे ज्योतिर्लिंग आहे. आणि या मंदिराला रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग मंदिर असे नाव देण्यात आले. एवढेच नाही तर हनुमानजींनी कैलासातून आणलेले शिवलिंगही येथे आहे.

12. घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर Grishneswar Jyotirlinga Temple

घृष्णेश्वर ज्योतिर्लिंग हे आपल्या भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी शेवटचे ज्योतिर्लिंग आहे, म्हणजेच हे बाह्य ज्योतिर्लिंग आहे, जे आपल्या भारतातील महाराष्ट्रातील औरंगाबाद जिल्ह्यातील अजिंठा आणि एलोरा या लेण्यांजवळ आहे.

या जागी निपुत्रिक व्यक्तीने जर अपत्यप्राप्तीची इच्छा मागितली तर त्याला लवकरच इच्छा पूर्ण होते. या ठिकाणी ज्योतिर्लिंग असल्याच्या आख्यायिकेबद्दल बोलायचे झाले तर फार पूर्वी सुधर्मा आणि सुदेहा नावाची दोन विवाहित जोडपी राहत होती, पण त्यांना फक्त एकाच गोष्टीचे दुःख होते की ते निपुत्रिक होते, त्यांना मूल हवं होतं.  त्यानंतर दु:खी होऊन, ब्राह्मणाची पत्नी सुदेहने पती सुधर्माचा विवाह तिच्या धाकटी बहीण घुष्मा हिच्याशी करून दिला, घुष्मा ही भगवान शिवाची महान भक्त होती, तिला काही दिवसात पुत्रप्राप्ती झाली. ब्राह्मण आणि घुष्माला खूप आनंद झाला, पण सुदेहाला आनंद झाला नाही कारण तिला घुष्माचा हेवा वाटत होता, म्हणून तिने मुलाला मारले. त्या मुलाच्या मृत्यूबद्दल सर्वांनी शोक व्यक्त केला, पण घुश्माने तसे केले नाही, कारण तिला माहित होते की शिवजी नक्कीच काहीतरी करेल.

ती दररोज तलावाकडे जाऊन शिवाची पूजा करु लागली तेव्हा तिला तलावातून पुत्र प्राप्ती झाली, नंतर शिवाने घुश्माला दर्शन दिले आणि विचारले की तुला काय हवे, यावर तिने शिवाला येथे निवास करण्याबद्दल आग्रह केला. यानंतर शिवाने घुश्माला वरदान दिले आणि या जागी ज्योती रुपात स्थापित झाले, आणि घुश्माच्या नावाने या मंदिराचे नावाने ओळखले जाते.