Career tips : नॅनोटेक्नॉलॉजीच्या क्षेत्रात नोकरीच्या संधी आणि व्याप्ती जाणून घ्या

नॅनो टेक्नॉलॉजी ही तंत्रज्ञानाची शाखा आहे. हे अत्यंत लहान गोष्टींच्या अभ्यासाशी संबंधित आहे आणि रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र, भौतिकशास्त्र, साहित्य विज्ञान आणि अभियांत्रिकी यासारख्या इतर सर्व विज्ञान क्षेत्रांमध्ये वापरले जाऊ शकते.

नॅनो टेक्नॉलॉजी म्हणजे काय?

नॅनोटेक्नॉलॉजी हे विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचे क्षेत्र आहे ज्यामध्ये नॅनोकण आणि साहित्य विकसित केले जातात ज्यांचा आकार नॅनोमीटरच्या श्रेणीमध्ये असतो. नॅनोटेक्नॉलॉजी हे एक उदयोन्मुख क्षेत्र आहे जे रसायनशास्त्रापासून संगणक शास्त्रापर्यंत - जवळजवळ प्रत्येक तांत्रिक विषयामध्ये अत्यंत सूक्ष्म सामग्रीचा अभ्यास आणि वापर करण्यात गुंतलेले आहे. हे शैक्षणिक आणि संशोधनाशी संबंधित शीर्ष श्रेणीतील विषयांपैकी एक आहे.

नॅनो टेक्नॉलॉजी ही तंत्रज्ञानाची शाखा आहे. हे अत्यंत लहान गोष्टींच्या अभ्यासाशी संबंधित आहे आणि रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र, भौतिकशास्त्र, साहित्य विज्ञान आणि अभियांत्रिकी यासारख्या इतर सर्व विज्ञान क्षेत्रांमध्ये वापरले जाऊ शकते. हे संशोधनाचे झपाट्याने विस्तारणारे क्षेत्र आहे ज्यामध्ये आपल्या जीवनात क्रांती घडवून आणण्याची आणि कृषी, ऊर्जा, पर्यावरण आणि औषध या क्षेत्रातील समस्यांचे तांत्रिक निराकरण करण्याची प्रचंड क्षमता आहे.

नॅनोटेक्नॉलॉजी पदवी म्हणजे काय? 

हा भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित आणि आण्विक जीवशास्त्रासह बहुविद्याशाखीय नैसर्गिक विज्ञान अभ्यासक्रम आहे.

अभ्यासक्रम आणि पात्रता

नॅनो तंत्रज्ञान क्षेत्रातील शिक्षण पदव्युत्तर स्तरावर आणि डॉक्टरेट स्तरावर दिले जाते. भारतातील कोणतीही संस्था नॅनोटेक्नॉलॉजीमध्ये पदवीपूर्व अभ्यासक्रम देत नाही. मटेरियल सायन्स, मेकॅनिकल, बायोमेडिकल, केमिकल, बायोटेक्नॉलॉजी, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि कॉम्प्युटर सायन्स किंवा भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित आणि जीवन विज्ञान या विषयात बी.टेक पदवी असलेले उमेदवार नॅनोटेक्नॉलॉजीमधील पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांसाठी अर्ज करू शकतात.

पदव्युत्तर अभ्यासक्रम:

*  नॅनोटेक्नॉलॉजीमध्ये एमएससी

*  नॅनोसायन्स आणि टेक्नॉलॉजीमध्ये एमएससी

*  नॅनोटेक्नॉलॉजीमध्ये एम.टेक

*  मटेरियल सायन्स आणि नॅनोटेक्नॉलॉजीमध्ये एम.टेक

*  नॅनोटेक्नॉलॉजी आणि नॅनो मटेरियलमध्ये एम.टेक

डॉक्टरेट अभ्यासक्रम:

* डॉक्टर ऑफ फिलॉसॉफी इन नॅनोटेक्नॉलॉजी

*  डॉक्टर ऑफ फिलॉसॉफी इन नॅनोसायन्स अँड टेक्नॉलॉजी

नॅनोटेक्नॉलॉजीमधील पदव्युत्तर अभ्यासक्रमांच्या प्रवेशासाठी, उमेदवाराने मान्यताप्राप्त विद्यापीठातून भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित आणि जीवन विज्ञान या विषयात बी.एससी किंवा मटेरियल सायन्स/ मेकॅनिकल/ बायोमेडिकल/ केमिकल/ बायोटेक्नॉलॉजी/ इलेक्ट्रॉनिक्स/ कॉम्प्युटर सायन्समध्ये बी.टेक मध्ये उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे.  

पीएचडी कार्यक्रमांच्या प्रवेशासाठी उमेदवाराने मेकॅनिकल, केमिकल, इलेक्ट्रॉनिक, बायोटेक्नॉलॉजी, कॉम्प्युटर सायन्स इ. किंवा भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, मटेरियल सायन्स, बायोटेक्नॉलॉजी, कॉम्प्युटर सायन्स इ. मध्ये एम.टेक उत्तीर्ण असणे आवश्यक आहे.

उमेदवार 5 वर्षांच्या कालावधीसाठी नॅनोटेक्नॉलॉजी (ड्युअल डिग्री) मध्ये बी.टेक + एम.टेक देखील निवडू शकतात.

नॅनो तंत्रज्ञानाची व्याप्ती काय आहे?

येणाऱ्या पिढ्यांमध्ये त्याला मोठा वाव आहे. आयटी आणि इंटरनेटच्या तुलनेत ते तिसरे सर्वाधिक व्याप्ती असलेले क्षेत्र आहे. बंगळुरू आणि चेन्नई ही भारतातील आयटी आणि मेडिसिनची निर्मिती केंद्रे आहेत. भारत सरकारने यापूर्वीच नॅनोसायन्स आणि नॅनोटेक्नॉलॉजी आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभाग यासारख्या विविध निधी एजन्सी सुरू केल्या आहेत.

नॅनोटेक्नॉलॉजीसाठी करिअरचे पर्याय कोणते आहेत?

नॅनोटेक्नॉलॉजीमध्ये तज्ञ किंवा शास्त्रज्ञ म्हणून नोकरी मिळू शकते. ज्या क्षेत्रांमध्ये नॅनोटेक्नॉलॉजिस्ट नोकरी शोधू शकतात त्यामध्ये जैवतंत्रज्ञान, कृषी, अन्न, आनुवंशिकी, अंतराळ संशोधन, औषध इ. नॅशनल फिजिकल लॅबोरेटरी, इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ अॅस्ट्रोफिजिक्स इत्यादींमध्येही नोकरीच्या संधी उपलब्ध आहेत. पीएचडी असलेले उमेदवार विद्यापीठे आणि महाविद्यालये किंवा संशोधन क्षेत्रातील प्राध्यापक सदस्य म्हणूनही सामील होऊ शकतात.

नॅनोटेक्नॉलॉजिस्टचे कार्य -

*  शास्त्रज्ञ

* संशोधक

*  प्राध्यापक

*  अभियंता वैद्यकीय शास्त्रज्ञ

* अन्न शास्त्रज्ञ

या व्यावसायिकांना काम देणारे उद्योग/कंपन्या:

* इलेक्ट्रॉनिक्स / सेमीकंडक्टर उद्योग

* उत्पादन उद्योग

*  जैवतंत्रज्ञान

*  वैद्यकीय क्षेत्र

*  औषधे

*  पर्यावरण

*  विद्यापीठे

*  उत्पादन आधारित कंपन्या (अन्न)

*  संशोधन प्रयोगशाळा

 नॅनोटेक्नॉलॉजी पदवीधरांना वेतनमान -

फ्रेशरसाठी सुमारे रु. 20,000/- ते 30,000 प्रति महिना आणि अनुभवी उमेदवारांसाठी प्रति महिना रु 1 लाख पगाराची अपेक्षा केली जाऊ शकते.

नॅनोटेक्नॉलॉजी अभ्यासक्रमासाठी भारतातील शीर्ष महाविद्यालये-

*  भौतिकशास्त्र विभाग, IISc, बंगलोर

* इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, दिल्ली

*  इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, कानपूर

*  स्कूल ऑफ नॅनो सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी, एनआयटी, कालिकत

*  एमिटी इन्स्टिट्यूट ऑफ नॅनोटेक्नॉलॉजी, एमिटी युनिव्हर्सिटी, नोएडा