गुरुचरित्र – अध्याय एकोणीसावा

॥ श्रीगणेशाय नम: ॥ श्रीसरस्वत्यै नम: ॥ श्रीगुरुभ्यो नम: ॥

नामधारक शिष्यराणा । लागे सिध्दाचिया चरणां ।

करसंपुट जोडून । विनवीतसे तया वेळी ॥१॥

जय जया सिध्द योगीश्वरा । तूंचि ज्योति अंधकारा ।

भक्तजनांच्या मनोहरा । भवसागरतारका ॥२॥

अज्ञानतिमिररजनींत । निजलों होतों मदोन्मत्त ।

गुरुचरित्र मज अमृत । प्राशन करविलें दातारा ॥३॥

त्याणें झालें मज चेत । ज्ञानसूर्यप्रकाश होत ।

तुझे कृपेने जागृत । जाहलों स्वामी सिध्दमुनि ॥४॥

पुढील कथाविस्तारा । निरोपावा योगीश्वरा ।

कृपा करी गा दातारा । म्हणोनि लागला चरणांसी ॥५॥

ऐकोनि शिष्याचें वचन । संतोषला सिध्द आपण ।

सांगतसे विस्तारुन । श्रीगुरुमहिमा अनुपम्य ॥६॥

शिष्योत्तमा नामंकिता । सांगेन ऐके गुरुची कथा ।

औदुंबरतळी अतिप्रीता । होते श्रीगुरु परियेसा ॥७॥

ऐकोनी सिध्दाचें वचन । नामधारक करी प्रश्न ।

अनेक पुण्यवृक्ष त्यजून । काय प्रीति औदुंवरी ॥८॥

अश्वत्थ्वृक्ष असे थोर । म्हणोनि सांगती वेद शास्त्र ।

श्रीगुरुप्रीति औदुंबर । कवण कारण निरोपावें ॥९॥

सिध्द म्हणे नामंकिता । सांगेन याचिया वृतांता ।

जधीं नरसिंह अवतार होता । हिरण्यकश्यप विदारिला ॥१०॥

नखेंकरूनि दैत्यासी । विदारिलें कोपेसीं ।

आंतडीं काढूनियां हषीं । घालती माळ गळां नरहरीनें ॥११॥

त्या दैत्याचे पोटी विष होतें काळ्कूटी ।

जैसी वडवाग्नि मोठी तैसें विष परियेसा ॥१२॥

विदारण करितां दैत्यासी । वेधलें विष त्या नखांसी ।

तापली नखें बहुवसी । ऐक शिष्या एकचित्तें ॥१३॥

तये समयी महालक्ष्मी । घेऊनि आली अतिप्रेमी ।

औदुंबरफळ नामी । शांतीकारणें नखांसी ॥१४॥

तये वेळी शीतलार्थ । नखें रोविलीं औदुंबरात ।

विषाग्नि झाला शांत । उग्र नरसिंह शांत झाला ॥१५॥

शांत जाहला नृसिंहदेव । देता झाला लक्ष्मीसि खेंव ।

संतोषोनि उभय देव । वर देती तये वेळीं ॥१६॥

तया समयिं औदुंबरासी देती वर हृषीकेशी ।

" सदा फळित तूं होसी । 'कल्पवृक्ष ' तुझे नाम ॥१७॥

जे जन भजती भक्तीसीं । काम्यं होय त्वरितसीं ।

तुज देखतांचि परियेसीं । उग्र विष शांत होय ॥१८॥

जे सेवितील मनुष्यलोक । अखिलकाम्य पावोनि एक ।

फळ प्राप्त होय निके । पापावेगळा होय नर ॥१९॥

वांझ नारी सेवा करितां । पुत्र होतील तिसी त्वरिता ।

जे नर असतील दैन्यपीडिता । सेवितं होतील श्रियायुक्त ॥२०॥

तुझी छायीं बैसोन । जे जन करिती जपानुष्ठान ।

अनंत फळ होय ज्ञान । कल्पिलें फळ होय त्यांसी ॥२१॥

तुझे छायीं जळांत । स्नान करितां पुण्य बहुत ।

भागीरथीस्नान करीत । तितुकें पुण्य परियेसा ॥२२॥

तुज सेविती त्या नरासी । व्याधि नव्हती कवणे दिवसीं ।

ब्रह्महत्यादि महादोषी । परिहार होती परियेसा ॥२३॥

जें जें कल्पूनि मानसी । तुज सेविती भावेसीं ।

कल्पना पुरती भरंवसी । कलियुगी कल्पवृक्ष तूंचि ॥२४॥

सदा वसों तुजपाशीं । लक्ष्मीसहित शांतीसी " ।

म्हणोनि वर देती हर्षी । नरसिंहमूर्ति तये वेळी ॥२५॥

ऐसा वृक्ष औदुंबर । कलियुगीं तोचि कल्पतरु ।

नरसिंहमूर्ति होतां उग्र । शांत झाली तयापाशी ॥२६॥

याकारणे श्रीगुरुमूर्ति नृसिंहमंत्र उपासना करिती ।

उग्रत्वाची करावया शांति । औदुंबरी वास असे ॥२७॥

अवतार आपण तयाचे स्थान आपुलें असे साचें ।

शांतवन करावया उग्रत्वाचे । म्हणोनि वास औदुंबरी ॥२८॥

सहज वृक्ष तो औदुंवर । कल्पवृक्षसमान तरु ।

विशेषें वास केला श्रीगुरु । कल्पिली फळे तेथे होती ॥२९॥

तया कल्पद्रुमातळी । होते श्रीगुरुस्तोममौळी ।

ब्रह्मा-विष्णु-नेत्रभाळी । देह मानुषी धरोनियां ॥३०॥

भक्तजनां तारणार्थ । पावन करिती समस्त तीर्थ ।

अवतार त्रयमूर्ति गुरुनाथ । भूमीवरी वर्तत असे ॥३१॥

वृक्षातळी अहर्निशीं । श्रीगुरु असती गौप्येसी ।

माध्यान्हकळसमयासी । समारंभ होय तेथें ॥३२॥

अमरेश्वर्संनिधानीं । वसई चौसष्ट योगिनी ।

पूजा करावया माध्यान्ही । श्रीगुरुजवळी येती नित्य ॥३३॥

नमन करूनि श्रीगुरूसी । नेती आपुले मंदिरासी ।

पूजा करिती विधीसीं । गंधपरिमळ-कुसुमें ॥३४॥

आरोगोनि तयां घरी । पुनरपि येती औदुंबरी ।

एके समयी द्विजवरी । विस्मय करिती देखोनियां ॥३५॥

म्हणती अभिन याति कैसा । न क्री भिक्षा ग्रामांत ऐसा ।

असतो सदा अरण्यवासा । कवणेपरी काळ कंठी ॥३६॥

पाहूं याचें वर्तमान । कैसा क्रमितो दिनमान ।

एखादा नर ठेवून । पाहो अंत यतीश्वराचा ॥३७॥

ऐसं विचारूनि मानसी । गेले संगमस्थानासी ।

माध्यान्हसमयी तयांसी । भय उअपजलें अंत:करणीं ॥३८॥

पाहूं म्हणती श्रीगुरूचा अंत । तेचि जाती यमपंथ ।

ऐसे विप्र मदोन्मत्त । अधोगतीचे तेचि इष्ट ॥३९॥

उपजतां भय ब्राह्मणांसी । गेले आपुलें स्थानासी ।

गंगनुज थडियेसी । होता वृत्ति राखीत ॥४०॥

त्याणें देखिले श्रीगुरुसी । आल्या योगिनी पूजेसी ।

गंगेमध्ये येतां कैसी । मार्ग जाहला जळांत ॥४१॥

विस्मय करी तो नरु । म्हणे कैसा यतीश्वरु ।

द्विभाग झाला गंगापूरु । केवी गेले गंगेंत ॥४२॥

श्रीगुरुतें नेऊनि। पूजा केली त्या योगिनी।

भिक्षा तेथें करूनि आले मागुती बाहेर ॥४३॥

पहात होता गंगानुज । म्हणे कैसे जाहले चोज ।

अवतार होईल ईश्वरकाज । म्हणोनि पूजिती देवकन्या ॥॥४४॥

येरे दिवसीं मागुती । हाती घेऊन आरति ।

देवकन्या ओंवाळिती । श्रीगुरूतें नमूनियां ॥४५॥

पुन्हा गंगाप्रवाहांत । श्रीगुरु निघाले योगिनीसहित ।

हो कां नर होता पहात । तोही गेला सर्वेचि ॥४६॥

नदीतीरी जातां श्रीगुरु । द्विभार जाहलें गंगेत द्वारु ।

भीतरी दिसे अनुपम्य पुर । रत्नखचित गोपुरेसीं ॥४७॥

अमरावतीसमान नगर जैसी तेजें दिनकर ।

श्रीगुरु जातांचि समस्त पुर। घेऊनि आलें आरति ॥४८॥

ओवाळून आरति ।

नेलें आपुले मंदिराप्रति सिंहासन रत्नखचिती । बैसो घालिती तया समयीं ॥४९॥

पूजा करिती विधीसीं । जे कां उपचार षोडशी ।

अनेकापरी षड्रसेसीं । आरोगिलें तये वेळीं ॥५०॥

श्रीगुरु दिसती तया स्थानीं । त्रैमूर्ति जैसा शुलपाणि ।

पूजा घेऊनि तत्क्षणीं । मग परतले तयेवेळी ॥५१॥

देखोनियां तया नरासी । म्हणती तूं कां आलासी ।

विनवी तो नर स्वमियासी । सहज आलों दर्शनाते ॥५२॥

म्हणोनि लागला गुरुचरणीं । तल्लीन होवोनि अंत:करणीं ।

म्हणे स्वामी गिरिजारमणा । होसी त्रयमूर्ति तुंचि एक ॥५३॥

न कळे तुझें स्वरूपज्ञान । संसारमाया वेष्टून ।

तूं तारक या भवाणी । उध्दरावे स्वामिया ॥५४॥

तूं तारक विश्वासी । म्हणोनि भूमी अवतरलासी ।

अज्ञान म्हणिजे रजनीसी । ज्योति:स्वरूप तूंचि एक ॥५५॥

तुझें दर्शन होय ज्यासी । सर्वाभीष्ट फळ होय त्यासी ।

इहपर अप्रयासी । जोडे नरा न लागतां क्षण ॥५६॥

ऐशापरी तो देखा । स्तुति करितो नर ऐका ।

संतोषूनि गुरुनायकें । आश्वासिले तया वेळी ॥५७॥

श्रीगुरु म्हणती तयासी । तुझें दैन्य गेलें परियेसी ।

जें जें तूं इच्छिसी मानसी । सकळाभीष्ट पावशील ॥५८॥

येथील वर्तमान ऐसी । न सांगावे कवणासी ।

जया दिवशी प्रगट करिसी । तूतें हानी होईल जाण ॥५९॥

येणेंपरी तयासी । श्रीगुरु सांगती परियेसी ।

लाले औदुंबरापाशी । गंगानुज-समागमें ॥६०॥

श्रीगुरूचा निरोप घेऊन । गेला गंगानुज आपण ।

वृत्तिस्थानीं जातांचि क्षण । निधान त्यासी लाधलें ॥६१॥

ज्ञानवं तो झाला नरु । नित्य सेवा करी तो गुरु ।

पुत्रपौत्र श्रियाकर । महानंदे वर्ततसे ॥६२॥

भक्तिभावें श्रीगुरुसी । नमन करी प्रतिदिवसीं ।

सेवा करी कलत्रेंसी । एकोभावेंकरूनियां ॥६३॥

वर्तता ऐसे एके दिवसी । आली पौर्णिमा माघमासीं ।

नमन करूनि श्रीगुरूसी । विनवीतसे तो भक्त ॥६४॥

म्हणे स्वामी जगद्गुरु । माघस्नानी प्रयाग थोरु ।

म्हणोनि सांगती द्विजवरु । काशीपूर महाक्षेत्र ॥६५॥

कैसे प्रयाग गयास्थान । कैसें वाराणसी भुवन ।

नेणों आपण यातिहीन । कृपा करणें स्वामिया ॥६६॥

श्रीगुरु म्हणती तयासी । पंचगंगासंगमेंसी ।

' प्रयाग ' जाणावें भरंवसी । ' काशीपुर " तें जुगुळ ॥६७॥

दक्षिण ' गया' कोल्हापुर । त्रिस्थळी ऐसें मनोहर ।

जरी पहासी प्रत्यक्षाकार । दावीन तुज चाल आतां ॥६८॥

बैसले होते व्याघ्राजिनीं । धरी गा मागे दृढ करूनि ।

मनोवेगें तत्क्षणी । गेले प्रयागा प्रात:काळी ॥६९॥

तेथे स्नान करूनि । गेले काशीस माध्याह्निं ।

विश्वनाथा दाखवूनि सर्वेचि गेले गयेसी ॥७०॥

ऐसी त्रिस्थळी आचरोनि । आले परतोनि अस्तमानीं ।

येणेपरी । तयास्थानीं । देखता झाला तो नर ॥७१॥

विश्वनाटक श्रीगुरुमूर्ति । प्रकट झाली ऐसी किर्ति ।

श्रीगुरु मनीं विचारिती । आतां येथे गौप्य व्हावे ॥७२॥

ऐसेपरी तयास्थानीं ।

प्रकट झाले श्रीगुरुमुनि अमरेश्वरातें पुसोनि । निघत झाले तये वेळी ॥७३॥

श्रीगुरु निघतां तेथोनि । आल्या चौसष्ट योगिनी ।

निनविताति करूणावचनीं । आम्हां सोडूनि केवीं जातां ॥७४॥

नित्य तुमचे दर्शनासी । तापत्रय हरती दोषी ।

अन्नपूर्णा तुम्हांपाशी । केवी राहुं स्वामिया ॥७५॥

येणेंपरी श्रीगुरुसी । योगिनी विनविती भक्तीसीं ।

भक्तवत्सलें संतोषीं । दिधला वर वेळीं ॥७६॥

श्रीगुरु म्हणती तयांसी। सदा असों औदुंबरेसी ।

प्रकटार्थ जाणे पूर्वेसी । स्थान आमुचें येथेचि असे ॥७७॥

तुम्ही रहावें येथें औदुंबरी । कल्पवृक्ष मनोहरी ।

अन्नपूर्णा प्रीतिकरीं । औदुंबरी ठेवितों ॥७८॥

कल्पवृक्ष औदुंबर । येथे असा तुम्ही स्थिर ।

अमरापुर पश्चिम तीर । अमर स्थान हेंचि जाणा ॥७९॥

प्रख्यात होईल स्थान बहुत । समस्त नर पूजा करीत ।

मनकामना होय त्वरित । तुम्हीं त्यांसी साह्य व्हावे ॥८०॥

तुम्हांसहित औदुंबरी । आमुच्या पादुका मनोहरी ।

पूजा करिती जे तत्परी मनकामना पुरती जाणा ॥८१॥

येथे असे अन्नपूर्णा ।नित्य करिती आराधना ।

तेणें होय कामना । अतुर्विध पुरुषार्थ ॥८२॥

पापविनाशी काम्यतीर्थ । सिध्द्तीर्था स्नान करीत ।

सात वेळ स्नपन करीत तुम्हांसहित औदुंबरी ॥८३॥

साठी वर्षे वांझेसी । पुत्र होती शतायुषी ।

ब्रह्महत्या पाप नाशी । स्नानमात्रे त्या तीर्था ॥८४॥

सोमसूर्यग्रहणेसी । अथवा मास संक्रांतीसी ।

स्नान करिती फळें कैसी । ऐका श्रोते एकचित्तें ॥८६॥

श्रुंग-खूर-सुवर्णेसी । अलंकृत धेनूसी । सहस्त्र कपिला ब्राह्मणांसी ।

सुरनदीतीरी ऐका । भोजन दिल्हें फळ असे ॥८८॥

औदुंबरवृक्षातळीं । जप करिती जे मननिर्मळी ।

कोटिगुणें होती फळें । होम केलिया तैसेंचि ॥८९॥

रुद्र जपोनि एकादशी । पूजा करिती मनोमानसी ।

अतिरुद्र केले फळसदृशी । एकाचित्तें परियेसा ॥९०॥

मंदगती प्रदक्षिणा । करितां होय अनंत पुण्य ।

पदोपदीं वाजपेययज्ञ । फळ तेथें परियेसा ॥९१॥

नमन करितां येणेंपरीं। पुण्य असे अपरांपरी ।

प्रदक्षिणा दोन चारी । करूनी करणें नमस्कार ॥९२॥

कुष्ठ असेल अंगहीन । त्याणें करणें प्रदक्षिणा ।

लक्ष वेळ करितां जाणा । देवासमान देह होय ॥९३॥

ऐसे स्थान मनोहरु । सहज असे कल्पतरु ।

म्हणोनि सांगतति गुरु । चौसष्ठ योगिनींसी ॥९४॥

ऐसा निरोप देऊन । श्रीगुरु निघाले तेथून ।

जेथें होतें गाणगाभुवन । भीमातीरी अनुपम्य ॥९५॥

विश्वरूप जगन्नाथ । अखिल ठायीं असे वसत ।

औदुंबरी प्रीति बहुत । नित्य तेथें वसतसे ॥९६॥

गौप्य राहोनी औदुंबरी । प्रकटरूपें गाणगापुरी ।

राहिले गुरु प्रीतिकरीं । प्रख्यात झाले परियेसा ॥९७॥

सिध्द म्हणे नामधारकासी । श्रीगुरुमहिमा आहे ऐसी ।

प्रकट झाले बहुवसी । गाणगापुरी परियेसा ॥९८॥

म्हणोनि सरस्वतीगंगाधर । सांगे गुरुचरित्रविस्तार।

भक्तिपूर्वक ऐकती नर । लाभे चतुर्विध पुरुषार्थ ॥९९॥

गुरुचरित्र कामधेनु । जे ऐकती भक्तजनु ।

त्यांचे घरी निधानु । सकळाभीष्टें पावती ॥१००॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिध्द-नामधारकसंवादे औदुबरवृक्षमहिमानं – योगिनीप्रतिदिनदर्शनं तथा वरप्रदानं नाम एकोनविशोऽध्याय: ॥१९॥

॥ श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु ॥ श्रीगुरुदेव दत्त ॥ ॐ ॥ ॐ ॥ ॐ ॥

॥ ओवी संख्या १०० ॥

गुरुचरित्रअध्यायविसावा