एकदा शिवाने आपले तेज समुद्रात टाकले. त्याच्या पोटी एक महातेजस्वी बालक जन्माला आला. हा मुलगा पुढे जालंधर नावाचा एक पराक्रमी राक्षसी राजा बनला. त्याच्या राजधानीचे नाव जालंधर नगरी होते.
दैत्यराज कालनेमी यांची कन्या वृंदा हिचा विवाह जालंधर येथे झाला होता. जालंधर हा महाराक्षस होता. आपल्या पराक्रमासाठी त्यांनी माता लक्ष्मी प्राप्त करण्याच्या इच्छेने युद्ध केले.
पण सागरातून जन्माला आल्याने माता लक्ष्मीने त्यांना आपला भाऊ म्हणून स्वीकारले. तेथून पराभूत झाल्यानंतर देवी पार्वतीला प्राप्त करण्याच्या इच्छेने तो कैलास पर्वतावर गेला.
भगवान देवाधिदेव शिवाचे रूप धारण करून माता पार्वतीच्या जवळ गेला परंतु मातेने आपल्या योगाच्या सामर्थ्याने त्यांना लगेच ओळखले आणि तेथून अंतर्ध्यान पावली.
देवी पार्वतीने क्रोधित होऊन भगवान विष्णूला संपूर्ण कथा सांगितली. जालंधरची पत्नी वृंदा ही अतिशय धार्मिक स्त्री होती. जालंधर त्याच्या पुण्यधर्माच्या सामर्थ्याने मारला गेला नाही.
त्याचा पराभवही झाला नाही. म्हणूनच जालंधरचा नाश करायचा असेल तर वृंदाचा पतिव्रता धर्म मोडणे अत्यंत आवश्यक होते.
या कारणास्तव भगवान विष्णू ऋषींच्या वेशात जंगलात पोहोचले, जिथे वृंदा एकटीच प्रवास करत होती. भगवंतांसोबत दोन मायावी राक्षस होते ज्यांना बघून वृंदा घाबरली. ऋषींनी वृंदासमोर क्षणार्धात दोघांचेही वध केले. त्यांची शक्ती पाहून वृंदाने कैलास पर्वतावर महादेवाशी युद्ध करत असलेल्या आपल्या पतीबद्दल विचारले. ऋषींनी आपल्या भ्रमाच्या सापळ्यातून दोन वानर प्रकट केले. एका माकडाच्या हातात जालंधरचे डोके आणि दुसऱ्याच्या हातात धड होते. पतीची ही अवस्था पाहून वृंदा बेशुद्ध पडली. शुद्धीवर आल्यावर तिने आपल्या पतीला जिवंत करण्यासाठी ऋषी देवाकडे विनवणी केली.
भगवंतांनी पुन्हा आपल्या भ्रांतीने जालंधरचे मस्तक शरीराला जोडले, पण तो स्वतःही त्याच शरीरात प्रवेश केला. वृंदाच्या या फसवणुकीची किंचितही जाणीव झाली नाही. वृंदा परमेश्वरासोबत पत्नीप्रमाणे वागू लागली, त्यामुळे तिचे पावित्र्य नष्ट झाले. हे घडताच वृंदाच्या पतीचा जालंधर युद्धात पराभव झाला.
जेव्हा वृंदाला ही सर्व लीला कळली तेव्हा तिला राग आला आणि तिने भगवान विष्णूला हृदयहीन शिला असल्याचा शाप दिला. विष्णूने आपल्या भक्ताचा शाप स्वीकारला आणि शाळीग्राम दगडात बदलला.
विश्वाचा निर्माता दगड झाल्यामुळे विश्वात असंतुलनाची परिस्थिती निर्माण झाली होती. हे पाहून सर्व देवतांनी वृंदाची भगवान विष्णूंना शापातून मुक्त करू द्या अशी प्रार्थना केली. वृंदाने विष्णूला शापातून मुक्त केले आणि स्वत: आत्मदाह केला. जिथे वृंदा भस्म झाली तिथे तुळशीचे रोप उगवले होते.
भगवान विष्णू वृंदाला म्हणाले: हे वृंदा. तुझ्या पवित्रतेमुळे तू मला लक्ष्मीपेक्षाही प्रिय झाली आहेस. आता तुळशीच्या रूपाने तू सदैव माझ्यासोबत असशील. तेव्हापासून दरवर्षी कार्तिक महिन्यातील देव-उठनी एकादशीचा दिवस तुलसी विवाह म्हणून साजरा केला जातो. जो तुळशीचा विवाह माझ्या शाळीग्राम रूपाशी करेल, त्याला परलोकात विपुल यश मिळेल, अपार कीर्ती मिळेल असा आशीर्वाद दिला.
जालंधर याच राक्षसाची ही भूमी जालंधर नावाने प्रसिद्ध आहे. सती वृंदाचे मंदिर मोहल्ला कोट किशनचंद येथे आहे. असे म्हणतात की या ठिकाणी एक प्राचीन गुहा होती, जी थेट हरिद्वारला जात असे. मंदिरात सती वृंदा देवीची 40 दिवस मनापासून पूजा केल्याने सर्व मनोकामना पूर्ण होतात.
ज्या घरात तुळशी असते त्या घरात यमाचे दूतही अकाली जाऊ शकत नाहीत. मृत्यूसमयी तुळशी आणि गंगाजल तोंडात ठेऊन ज्याचा जीव निघून जातो. तो पापांपासून मुक्त होऊन वैकुंठधामला प्राप्त होतो. जो व्यक्ती आपल्या पितरांसाठी तुळशी आणि आवळ्याच्या छायेत श्राद्ध करतो, त्याच्या पितरांना मोक्ष प्राप्त होतो.
