परिचय: बौद्ध धर्माचे संस्थापक भगवान बुद्ध आहेत. हिंदूंसाठी महात्मा बुद्ध हे भगवान विष्णूचे नववे अवतार आहेत. गौतम बुद्ध हे भारतात जन्मलेले महान व्यक्ती होते. त्यांचे बालपणीचे नाव सिद्धार्थ होते. त्यांना गौतम बुद्ध म्हणूनही ओळखले जाते. हिंदू धर्मानुसार वैशाख शुक्ल पौर्णिमा हा भगवान बुद्धांचा जन्मदिवस आहे. हा दिवस गौतम बुद्धांची जयंती आणि निर्वाण दिन दोन्ही आहे. खूप. त्याच दिवशीत्याला आत्मज्ञान प्राप्त झाले होते. वैशाख पौर्णिमेला बुद्ध पौर्णिमा असेही म्हणतात.
बुद्धाचे प्रारंभिक जीवन: भगवान गौतम बुद्ध यांचा जन्म ५६३ वर्षांपूर्वी कपिलवस्तुची राणी महामाया यांच्या येथे नेपाळच्या लुंबिनी जंगलात झाला होता. त्यांच्या वडिलांचे नाव शुद्धोदन होते. बुद्धाच्या जन्मानंतर एका पैगंबराने राजा शुद्धोदनाला सांगितले की हा बालक चक्रवर्ती सम्राट होईल, पण वैराग्यभाव निर्माण झाला तर त्याला बुद्ध होण्यापासून कोणीही रोखू शकत नाही आणि त्याची कीर्ती जगात कायम राहील. त्यांच्या जन्मानंतर 7 दिवसातच त्यांच्या आईचे निधन झाले.
सिद्धार्थ यांच्या मावशीने त्यांचे संगोपन केले. सिद्धार्थने गुरु विश्वामित्र यांच्याकडे केवळ वेद आणि उपनिषदांचाच अभ्यास केला नाही तर राजकारण आणि युद्धशास्त्राचे शिक्षणही घेतले. कुस्ती,घोडदौड, धनुर्विद्या, रथ चालवणे यात त्याची बरोबरी कोणी करू शकत नाही. लहानपणापासूनच सिद्धार्थ यांच्या मनात सहानुभूती होती. त्यांना कोणत्याही प्राण्याचे दुःख बघवत नसायचे. हे या उदाहरणांवरून स्पष्ट होते.
घोड्यांच्या शर्यतीत, जेव्हा घोडे धावू लागले आणि त्यांच्या तोंडातून फेस येऊ लागला, तेव्हा सिद्धार्थ त्यांना थकवा समजून त्यांना थांबवायचे आणि जिंकलेली पैज हरत असे. या खेळात सिद्धार्थ स्वतः हरणे आवडले कारण कोणाला हरवणे आणि दु:खी होणे हे त्याच्याकडून पाहिले जात नव्हते.
कुटुंब: शाक्य वंशात जन्मलेल्या सिद्धार्थ यांचा विवाह दंडपाणी शाक्य यांची कन्या यशोधरा यांच्याशी वयाच्या 16 व्या वर्षी झाला. राजा शुद्धोदन यांनी सिद्धार्था यांना सुख-विलास दिले. तीन ऋतूंसाठी तीन सुंदर राजवाडे बांधले गेले. तेथे नृत्य, गायन आणि मनोरंजनाचे सर्व साहित्य होते. त्यांच्या सेवेत गुलाम ठेवले होते पण या सगळ्या गोष्टी सिद्धार्थ यांना संसारात बांधून ठेवू शकल्या नाहीत.
त्यांचे मन विषयात अडकून राहू शकले नाही आणि एके रात्री त्यांची पत्नी यशोधरा आणि मुलगा राहुल यांना पाहून त्यांच्या डोक्यावर हात ठेवून ते हळूच राजवाड्यातून बाहेर पडले. ते घोड्यावर स्वार झाले आणि रातोरात गोरखपूरजवळ असलेल्या आमोना नदीच्या काठी 30 योजनांवर पोहोचले आणि शाही वस्त्रे काढले, केस कापले आणि संन्यासी झाले आणि आयुष्यभर धम्माचा प्रचार करत राहिले.
प्रेरक संदर्भ: एकदा सिद्धार्थ यांना जंगलात शिकारीच्या बाणाने जखमी झालेला हंस दिसला, तेव्हा त्यांनी त्याला उचलले, बाण काढला, त्याला मिठी मारली आणि पाणी प्यायला दिले. त्याच वेळी सिद्धार्थ यांचा चुलत भाऊ देवदत्त तेथे आला आणि म्हणाला की हा शिकार माझा आहे, मला द्या. सिद्धार्थ यांनी हसून नकार दिला आणि म्हणाले की तुम्ही या हंसाला मारून टाकाणार होता आणि मी त्याचे प्राण वाचवले आहे आता मला सांगा की मारणाऱ्याला त्याचा हक्क हवा की वाचवणाऱ्याला?
देवदत्तने याची तक्रार सिद्धार्था यांच्या वडील राजा शुद्धोदन यांच्याकडे केली. शुद्धोदन सिद्धार्थ यांना म्हणाले की तू हा हंस देवदत्तला का देत नाहीस? शेवटी, तो बाण त्याने चालवले होते?
यावर सिद्धार्थ म्हणाले - मला सांगा, आकाशात उडणाऱ्या या निष्पाप हंसावर बाण मारण्याचा त्याला काय अधिकार होता? हंसने देवदत्तचे काय केले? मग त्यावर बाण का मारला? त्याला का दुखावले? या प्राण्याचे दुःख मी पाहिलेले नाही. म्हणून मी बाण काढून त्याची सेवा केली. त्याचा जीव वाचवला. त्यावर माझा हक्क आहे. सिद्धार्थ यांच्या बोलण्याने राजा शुद्धोदन प्रसन्न झाले. ते म्हणाले तुझं बरोबर आहे. मारेकऱ्यापासून वाचवणारा श्रेष्ठ आहे. यावर तुमचा हक्क आहे.
महात्मा बुद्धांचे महापरिनिर्वाण: सुजाता नावाच्या एका महिलेने वटवृक्षाकडे नवस केला होता की मला मुलं झाल्यास मी प्रसाद अर्पण करेन. तिचा नवस पूर्ण झाल्यावर सोन्याच्या ताटात गाईच्या दुधाची खीर घेऊन ती वटवृक्षाजवळ पोहोचली आणि सिद्धार्थ त्या झाडाची पूजा करत असल्याचे तिला दिसले. सुजाताने हे आपले भाग्य मानले आणि तिला वाटले की वटदेवता स्वयं तिथे आहे, म्हणून सुजाताने सिद्धार्थ यांना मोठ्या आदराने खीर दिली. आणि म्हटले, 'जशी माझी इच्छा पूर्ण झाली, तुम्हीही इथे काही इच्छा घेऊन बसला असाल तर तुमचीही इच्छा पूर्ण होईल.'
भगवान बुद्धांनी महापरिनिर्वाण प्राप्त केले, म्हणजे वैशाखी पौर्णिमेच्या दिवशी म्हणजे बुद्धाचा जन्म आणि बोधी प्राप्तीच्या दिवशी शरीर सोडले. शरीर सोडण्यापूर्वी त्यांचे शेवटचे शब्द होते 'अप्प दिपो भव:...सम्मासती म्हणजे स्वतःचा दिवा स्वत: बना...' लक्षात ठेवा तुम्ही पण बुद्ध आहात. त्यामुळे वैशाख पौर्णिमेचा दिवस हिंदूंसाठी पवित्र मानला जातो.
