Brief Biography : महाराष्ट्र ही संतांची भूमी म्हणून ओळखली जाते. महाराष्ट्रातील प्रमुख संतांपैकी एक संत तुकाराम महाराज होय. संत तुकाराम महाराज १७ व्या शतकात महाराष्ट्रातील देहू गावातील वारकरी संप्रदायाचे मराठी संत होते.तसेच ते पंढरपूरच्या विठ्ठलाचे परम भक्त होते. ते महाराष्ट्रात लोकप्रिय असलेल्या त्यांच्या अभंग नावाच्या भक्तीपर कवितेसाठी प्रसिद्ध आहे.
जन्म
संत तुकाराम महाराज यांचा जन्म १५९८ साली पुणे जिल्ह्यातील देहू नावाच्या गावात झाला. व त्यांचे पूर्ण नाव तुकाराम बोल्होबा अंबिले होते.
आई-वडील
संत तुकाराम यांच्या आईचे नाव कनकाई होते तर वडिलांचे नाव वडील बहेबा उर्फ बोल्होबा असे होते. तुकोबांचे आई-वडील खूप प्रेमळ होते. तुकोबांचे बालपण आई-वडिलांच्या छत्रछायेखाली अगदी काळजीपूर्वक झाले.
पत्नी
संत तुकाराम महाराज हे १८ वर्षांचे होते तेव्हा त्यांच्या आई आणि वडिलांचे निधन झाले. तसेच त्या काली देशात तीव्र दुष्काळ पडल्यामुळे त्यांची पहिली पत्नी आणि लहान मूल यांचे देखील निधन झाले. तसेच पुण्याचे आप्पाजी गुळवे यांची कन्या जिजाई (आवली) हिच्याशी त्यांचा द्वितीय विवाह झाला.
जीवन प्रवास
बाबा चैतन्य नावाच्या संताने सांसारिक गोष्टींपासून दूर राहून देवाची प्राप्ती करण्यास उत्सुक असलेल्या तुकारामांना माघ शुक्ल १०, शक १५४१ रोजी स्वप्नात 'रामकृष्ण हरी' मंत्राची शिकवण दिली. तसेच यानंतर तुकोबांनी निस्वर्थी भावनेने १७ वर्षे जगाला समानतेने उपदेश करण्यात घालवली. त्यांच्या खऱ्या त्याग आणि क्षमाशील विवेकामुळे, त्यांच्या टीकाकारांनीही पश्चात्ताप केला आणि त्यांचे भक्त बनले. सर्वांना भागवत धर्माचा उपदेश देऊन वाईटाचे खंडन तुकोबांनी केले. तसेच त्यांनी त्यांच्या आयुष्यातील बहुतेक वर्षे भक्तीपूजा, कीर्तन आणि अभंग कविता लिहिण्यात घालवली.तुकारामांनी लिंगभेद न करता शिष्य आणि भक्तांना स्वीकारले. त्यांच्या प्रसिद्ध भक्तांपैकी एक होती बहिणाबाई, एक ब्राह्मण महिला, ज्यांनी भक्ती मार्ग आणि तुकाराम यांना गुरु म्हणून निवडले.
साहित्य कृती
तुकारामांनी अभंग कविता रचली, जी मराठी साहित्याची एक छंदात्मक शैली आहे, साधी, थेट आणि लोककथांना सखोल आध्यात्मिक विषयांशी जोडते. तसेच तुकारामांचे काम लोकगीत शैलीत रचलेल्या अनौपचारिक त्यागाच्या कवितांसाठी ओळखले जाते, जे स्थानिक भाषेत रचले गेले आहे. त्यांनी त्यांच्या एका कवितेत, तुकारामांनी स्वतःला "मूर्ख, गोंधळलेला, हरवलेला, एकांतवास आवडणारा कारण मी जगाला कंटाळलो आहे, माझ्या पूर्वजांप्रमाणेच विठ्ठलाची पूजा करतो परंतु मला त्यांच्या श्रद्धेचा आणि भक्तीचा अभाव आहे आणि माझ्यात पवित्र काहीही नाही" असे स्वतःचे वर्णन केले आहे.
तुकाराम गाथा
तुकाराम गाथा ही त्यांच्या कामांची मराठी भाषेतील संकलन आहे, जी कदाचित १६३२ ते १६५० दरम्यान रचली गेली आहे. भारतीय परंपरेनुसार, त्यात सुमारे ४,५०० अभंगांचा समावेश आहे. प्रामाणिक मानल्या जाणाऱ्या कवितांमध्ये मानवी भावना आणि जीवनातील अनुभवांचा विस्तृत समावेश आहे, काही आत्मचरित्रात्मक आहे आणि त्यांना आध्यात्मिक संदर्भात ठेवतात.
निधन
संत तुकाराम महाराजांना फाल्गुन बदी (कृष्ण) द्वादशी, शके १५७१ रोजी मोक्ष प्राप्ती झाली. असे म्हटले जाते की तुकाराम त्यांच्या पार्थिव सह शेवटी वैकुंठाला निघून गेले. तसेच संत तुकारामांचे निधन १६५० मध्ये झाले यावर इतिहासकारांचे एकमत आहे.
श्री तुकारामाची आरती Shri Tukaram Aarti
आरती तुकारामा | स्वामी सद्गुरुधामा |
सच्चिदानंद मूर्ती | पायी दाखवीं आम्हां || धृ ||
राघवें सागरांत | जैसे पाषाण तारिले |
तैसे हे तुकोबाचे | अभंग उदकीं रक्षिले | आरती || १ ||
तुकितां तुलनेसी | ब्रम्ह तुकासी आलें |
म्हणोनी रामेश्वरें | चरणी मस्तक ठेविलें || आरती तुकारामा || २ ||
