Neelachakra and Dhwaja : ओडिशा राज्यातील पुरी येथील विशाल जगन्नाथ मंदिराच्या घुमटावर स्थापित नीलचक्र आणि त्यावर फडकणारा भगवान जगन्नाथाचा ध्वज हे एका आश्चर्यापेक्षा कमी नाही. या दोघांबद्दल जाणून तुम्हालाही आश्चर्य वाटेल. मंदिराजवळ उभे राहून त्याचा घुमट दिसणे अशक्य आहे. दिवसाच्या कोणत्याही वेळी मुख्य घुमटाची सावली अदृश्य राहते. ध्वजाजवळ एक नीलचक्र आहे आणि तो ध्वज विशाल नीलचक्राच्या शिखरावर फडकत राहतो. त्याला सुदर्शन चक्र असेही म्हणतात. चला तर मग त्याचे रहस्य जाणून घेऊया.
जगन्नाथ पुरी मंदिराच्या ध्वजाबद्दल १० खास गोष्टी:
१. श्री जगन्नाथ मंदिराच्या वर बसवलेला त्रिकोणी आकाराचा ध्वज नेहमी वाऱ्याच्या विरुद्ध दिशेने फडकतो.
२. हा ध्वज लाल, पिवळा, पांढरा आणि भगवा रंगाचा आहे.
३. या ध्वजावर भगवान शिवाचा अर्धचंद्र आणि चंद्र आणि सूर्याचे प्रतीक आहे.
४. दररोज संध्याकाळी मंदिरावरील ध्वज मानवाद्वारे बदलला जातो ज्यांना चुनरा नियोग आणि गरुढ सेवक म्हणतात.
५. ज्या शिखरावर मुख्य ध्वजाला 'पतित पावन बाणा' असे म्हणतात त्या शिखरावर अनेक ध्वज फडकवले जातात.
६. श्री मंदिराच्या ४५ मजली शिखरावरील ध्वज दररोज संध्याकाळी ४ ते ५ दरम्यान बदलला जातो.
७. असा विश्वास आहे की जर एका दिवसासाठीही ध्वज बदलला नाही तर मंदिर १८ वर्षांसाठी बंद राहील.
८. हा २० मीटर लांबीचा ध्वज गेल्या ८०० वर्षांपासून चोल कुटुंबाने बदलला आहे.
९. असेही म्हटले जाते की पूर्वी हा ध्वज इतका लांब होता की तो समुद्रावर फडकत असे आणि लोक तो धरून स्नान करत असत.
१०. मुख्य ध्वजाखाली फडकणाऱ्या ध्वजाला 'मानसिक बाणा' म्हणतात. हा ध्वज भक्ताने भेट म्हणून दिला आहे.
११. याशिवाय, २५० फूट लांबीचा पदु खाकिया नावाचा धागा सुदर्शन चक्राला बांधलेला असतो ज्याचा शेवटचा भाग श्रीमंदिराच्या उत्तरेकडील भागात असलेल्या पादुका कुंड किंवा अमृत कुंडात विसर्जित राहतो. भाविक हे टोक पिळून ते पाणी पितात.
जगन्नाथ पुरी मंदिराच्या नीलचक्र बद्दलच्या खास गोष्टी:
१. पुरीमधील कोणत्याही ठिकाणाहून, मंदिराच्या शिखरावर असलेल्या नीलचक्राकडे तुम्ही पाहिले तर ते नेहमीच तुमच्या समोर असल्याचे दिसून येईल.
२. नीलचक्र सुदर्शन चक्र आणि याला निळा चाक म्हणूनही ओळखले जाते.
३. हे अष्टधातु (८ धातू) पासून बनलेले आहे आणि ते अत्यंत पवित्र आणि पवित्र मानले जाते.
४. हे भगवान जगन्नाथांचे सर्वात शक्तिशाली शस्त्र आहे.
५. त्याचा घेर सुमारे ३६ फूट आणि उंची १५ फूट आहे आणि त्याला ८ आरे आहेत.
६. प्राचीन काळी अस्तित्वात असलेले चाक कालांतराने नष्ट झाले.
७. भोज राजवंशातील राजा रामचंद्र देव प्रथम यांनी १५९४ मध्ये हे चक्र बांधून मंदिराच्या शिखरावर स्थापित केले. मादल पंचांग मध्ये याची पुष्टी होते.
८. ज्यांना मंदिरात प्रवेश नाही ते बाहेरून हे चक्र पाहून स्वतःला धन्य समजतात.
९. मान्यतेनुसार हे नीलचक्र मंदिराचे आणि संपूर्ण शहराचे वाईट शक्तींपासून रक्षण करते.
१०. एका ऐतिहासिक कथेनुसार, केवळ मानवी शक्तीचा वापर करून २१४ फूट उंच मंदिराच्या वर महाकाय नीलचक्र ठेवण्यात आले होते. नीलचक्राबद्दलची एक आख्यायिका सांगते की एकदा हे चक्र गर्विष्ठ झाले आणि भगवान जगन्नाथांनी ते वश करून नम्र केले आणि नंतर ते मंदिराच्या शिखरावर ठेवले.
