धर्मराज युधिष्ठिर म्हणाले, "हे प्रभू! मला मार्गशीर्ष महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील एकादशीबद्दल सांगा. या एकादशीचे नाव काय आहे आणि त्याचे व्रत करण्याचे नियम काय आहेत? त्याचा विधी काय आहे? हे व्रत करण्याचे फायदे काय आहेत? कृपया हे सर्व सविस्तरपणे सांगा."
भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले: मार्गशीर्ष महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील या एकादशीला मोक्षदा एकादशी म्हणतात. हे व्रत मोक्ष प्रदान करते आणि चिंतामणीप्रमाणे सर्व इच्छा पूर्ण करते. त्याद्वारे तुम्ही तुमच्या पूर्वजांचे दुःख दूर करू शकता. मी तुम्हाला त्याचे महत्त्व सांगतो; काळजीपूर्वक ऐका.
मोक्षदा एकादशी व्रत कथा!
वैखनास नावाचा राजा गोकुळ नावाच्या शहरात राज्य करत होता. त्याच्या राज्यात चारही वेद जाणणारे ब्राह्मण राहत होते. राजा आपल्या प्रजेला स्वतःच्या मुलांप्रमाणे वागवत असे. एका रात्री राजाला स्वप्न पडले की त्याचे वडील नरकात आहेत. तो आश्चर्यचकित झाला.
सकाळी तो विद्वान ब्राह्मणांकडे गेला आणि त्याने त्याचे स्वप्न सांगितले. तो म्हणाला, "मी माझ्या वडिलांना नरकात दुःख भोगताना पाहिले." ते म्हणाले, "बेटा, मी नरकात आहे. कृपया मला येथून मुक्त करा. जेव्हापासून मी हे शब्द ऐकले तेव्हापासून मी खूप अस्वस्थ आहे. माझे मन मोठ्या अशांततेने भरलेले आहे. मला या राज्यात, संपत्तीत, पुत्रात, पत्नीत, हत्तीत, घोड्यात इत्यादींमध्ये आनंद मिळत नाही. मी काय करावे?"
राजा म्हणाला, "हे ब्राह्मण देवा! माझे संपूर्ण शरीर या दुःखाने जळत आहे. आता कृपया तप, दान, उपवास इत्यादी काही उपाय सांगा जे माझ्या वडिलांना मुक्त करतील. जो मुलगा आपल्या पालकांना वाचवू शकत नाही त्याचे जीवन निरर्थक आहे. जो चांगला मुलगा आपल्या पालकांना आणि पूर्वजांना वाचवतो तो हजार मूर्ख मुलांपेक्षा चांगला आहे. ज्याप्रमाणे एक चंद्र संपूर्ण जग प्रकाशित करतो, परंतु हजारो तारे करू शकत नाहीत." ब्राह्मण म्हणाले, "हे राजा! जवळच भूतकाळ, वर्तमान आणि भविष्यकाळ जाणणाऱ्या पर्वत ऋषींचे आश्रम आहे. ते तुमची समस्या नक्कीच सोडवतील.
हे ऐकून राजा ऋषींच्या आश्रमात गेला. त्या आश्रमात अनेक शांत मनाचे योगी आणि ऋषी तपश्चर्या करत होते. पर्वत ऋषी तिथे बसले होते. राजा ऋषींना साष्टांग दंडवत घालत होता. ऋषींनी त्यांच्या तब्येतीची सविस्तर चौकशी केली. राजाने उत्तर दिले, "महाराज, तुमच्या कृपेने माझ्या राज्यात सर्व काही ठीक आहे, पण अचानक मला अत्यंत अशांतता येत आहे." हे ऐकून पर्वत ऋषी डोळे मिटून भूतकाळाचा विचार करू लागले. मग ते म्हणाले, "हे राजा! योगाच्या बळावर मला तुमच्या वडिलांच्या दुष्कृत्यांचा शोध लागला आहे. मागील जन्मात त्यांनी कामातुर होऊन एका पत्नीला रती दिले परंतु सवतीच्या म्हणण्यावरुन दुसर्या पत्नीला ऋतुदान मागितल्यावरही दिले नाही. त्या पापी कृत्यामुळे तुझ्या वडिलांना नरकात जावे लागले."
मग राजाने विचारले, "कृपया यावर उपाय सांगा." ऋषी म्हणाले, "हे राजा! तू मार्गशीर्ष एकादशीचे व्रत करावे आणि त्या व्रताचे पुण्य तुझ्या वडिलांना अर्पण करावे. त्याचे फायदे निश्चितच तुझ्या वडिलांना नरकातून मुक्त करतील." ऋषींचे हे शब्द ऐकून राजा राजवाड्यात परतला आणि ऋषींनी सांगितल्याप्रमाणे आपल्या कुटुंबासह मोक्षदा एकादशीचे व्रत केले. त्याने या व्रताचे पुण्य आपल्या वडिलांना अर्पण केले. परिणामी त्याचे वडील मुक्त झाले आणि स्वर्गात जाताना त्याने आपल्या मुलाला म्हटले, "माझ्या मुला, तुला धन्य होवो." असे म्हणत तो निघून गेला.
मार्गशीर्ष महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील मोक्षदा एकादशीचे व्रत करणारे लोक त्यांच्या सर्व पापांपासून शुद्ध होतात. यासारखा मोक्ष देणारा दुसरा कोणताही व्रत नाही. या दिवशी गीता जयंती साजरी केली जाते आणि ती धनुरमास एकादशी म्हणूनही ओळखली जाते, त्यामुळे या एकादशीचे महत्त्व अनेक पटीने वाढते. या दिवसापासून, गीता पठणाचा विधी सुरू करा आणि दररोज थोड्या वेळासाठी ती वाचा.
