पौराणिक कथेनुसार प्राचीन काळी चैत्ररथ सुंदर वनात ऋषी च्यवनपुत्र मेधावी तपश्चर्येत लीन झाले होते. एके दिवशी एक अप्सरा मंजुघोषा तिथून निघाली. मेधवीला पाहून अप्सरा मोहित झाली. अप्सरेने मेधावींना आकर्षित करण्याचा प्रयत्न केला, परंतु तिला यश मिळाले नाही. अप्सरा उदास होऊन बसली. तेव्हा कामदेव तेथून निघाले. कामदेवाने अप्सरेचा हेतू समजून घेतला आणि तिला मदत केली. त्यामुळे मेधावी मंजुघोषाकडे आकर्षित झाले.
अप्सरेला पिशाच होण्याचा शाप मिळाला
अप्सरेच्या या प्रयत्नामुळे गुणवंतांना भगवान शिवाच्या तपश्चर्येचा विसर पडला. खूप वर्षांनी मेधवीला त्यांची चूक आठवली तेव्हा त्यांनी मंजुघोषाला पिशाच होण्याचा शाप दिला. मेधवीलाही आपली चूक समजली आणि त्यांनी या कृत्याबद्दल माफी मागितली. अप्सरेच्या विनंतीवरून मेधावीने पापमोचनी एकादशीच्या व्रताचे महत्त्व सांगून व्रत योग्य प्रकारे पूर्ण व्हावे, असे सांगितले. सर्व पापे नाहीशे होतील असे म्हटले.
अप्सरानी सांगितल्याप्रमाणे चैत्र महिन्यातील कृष्ण पक्षातील एकादशी तिथीला पापमोचनी एकादशीचा उपवास केला. उपोषण कायद्याने मोडले. असे केल्याने त्यांचे पाप दूर झाले. फळस्वरुप अप्सराला पिशाच योनीतून मुक्ती मिळाली. यानंतर अप्सरा स्वर्गात परतली. दुसरीकडे मेधावींनी पापमोचनी एकादशीचे व्रत पाळले. या व्रताच्या प्रभावाने मेधावी देखील पापमुक्त झाले.
