श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीअनंतकोटिब्रह्मांडनायकाय नमः ॥
जय जय भक्तवत्सला रुक्मिणीकांता ॥ दीनबंधो अनाथनाथा ॥ निजभक्तांसी सुखदाता ॥ तुजविण सर्वथा असेना ॥१॥
जय जय अनंतअवतारधारिया ॥ कृपासागरा करुणालया ॥ गुणसमुद्रा यादवराया ॥ निरसीं माया भक्तांची ॥२॥
जय विश्वपते विश्वेश्वरा ॥ कैवल्यदानीं अति उदारा ॥ भक्तभूषणा जगदुद्धारा ॥ निजभक्तअंतरा वससी तूं ॥३॥
जय कमलापते कमललोचना ॥ अक्षयरूपा चैतन्यघना ॥ विश्वकर्त्या राजीवनयना ॥ दीनोद्धारणा जगद्गुरो ॥४॥
निजभक्त पडतां संकटीं ॥ सत्वर धांवसी जगजेठी ॥ त्याचें कार्य करिसी उठाउठीं ॥ लज्जा पोटीं न धरितां ॥५॥
तीं आपुलीं सगुणचरित्र ॥ तूंचि वदविलीं राजीवनेत्र ॥ मी तंव उगाचि निमित्तमात्र ॥ बुद्धि स्वतंत्र असेना ॥६॥
मागील अध्यायीं निरूपण ॥ श्रोतीं ऐकिलें प्रीतींकरून ॥ कान्होपात्रेस जगज्जीवन ॥ दिधलें दर्शन निजकृपें ॥७॥
आतां उदार ज्ञानी धैर्यवंत ॥ जो प्रपंचीं असोनि अति विरक्त ॥ तो निजभक्त दामाजीपंत ॥ परिसा चरित्र तयाचें ॥८॥
अविंधराजा होता बेदरीं ॥ एकनिष्ठ करी त्याची चाकरी ॥ संसार मिथ्या जाणोनि अंतरीं ॥ श्रीहरिभजन करीतसे ॥९॥
पंढरीक्षेत्रापासूनि जाण ॥ मंगळवेढें दोन योजन ॥ तेथील राजमहाल ठाण ॥ केलें स्वाधीन तयाच्या ॥१०॥
रायें विश्वासूक जाणून ॥ दास्तान केलें त्याचें स्वाधीन ॥ कुटुंबासहवर्तमान ॥ तेथेंच येऊन राहिला ॥११॥
मध्यान्हकाळीं अभ्यागतांसी ॥ येतां अन्न देतसे त्यांसी ॥ श्रीपांडुरंगचरणीं अहर्निशीं ॥ भाव मानसीं धरियेला ॥१२॥
ऐसें लोटतां दिवस बहुत ॥ तों दुष्काळ पडला अकस्मात ॥ तेणें जीवजंतु समस्त ॥ क्षुधेनें मरत उपवासीं ॥१३॥
मुखामाजी घालोनि होन ॥ प्राणी पावती मृत्युसदन ॥ परी कोठेंही न मिळे अन्न ॥ ऐसा काळ कठिण आलासे ॥१४॥
स्वदेश टाकोनि लोक गेले ॥ कोणी निर्बळ ते ठायींच राहिले ॥ पंढरीक्षेत्रीं अन्न न मिळे ॥ नाहींत मळे क्षेत्र तेथें ॥१५॥
तंव एक ब्राह्मण क्षुधित होऊन ॥ मंगळवेढ्यास आला त्वरेंकरून ॥ म्हणे आजिचा दिवस मिळेल अन्न ॥ इच्छा मनें हे धरिला ॥१६॥
दामाजपितांचिया घरीं ॥ द्विज पातला त्या अवसरीं ॥ विप्रासी देखतांचि झडकरी ॥ नमन करी सद्भावें ॥१७॥
म्हणे स्नान करूनियां त्वरित ॥ प्रसाद घ्यावया यावें येथ ॥ ऐसा आदर देखोनि बहुत ॥ संतोषे चित्त द्विजाचें ॥१८॥
याचकासी नम्र बोलतां वचन ॥ तेणें संतोषे जगज्जीवन ॥ जेवीं बाळकाचें कोड करितां जाण ॥ समाधान मायेसी ॥१९॥
निजपुत्राचा होतां आदर ॥ पिता संतोष मानी थोर ॥ तेवीं याचकपूजनीं करितां आदर ॥ शारंगधर उल्हासे ॥२०॥
गृहस्थासी काळ असला कठिण ॥ द्यावयासी नसे वस्त्र अन्न ॥ तरी नम्र वचन बोलून ॥ करावें नमन आदरें ॥२१॥
भिक्षा द्यावयासी नसली जरी ॥ तरी आवरोनि धरावी श्वानवैखरी ॥ वसवसोनि पाठी लागला तरी ॥ नरकीं अघोरीं पडेल तो ॥२२॥
ऐसी शास्त्रीं बोलिली नीत ॥ हें सर्व जाणे दामाजीपंत ॥ म्हणोनि द्विजाचा आदर बहुत ॥ करी निजप्रीत लावूनि ॥२३॥
स्नान करूनि आला ब्राह्मण ॥ पंक्तीस बसविला सन्मानेंकरून ॥ नानापरींचीं दिव्यान्न ॥ पात्रीं आणोन वाढिलीं ॥२४॥
शेवटीं पंक्तीसी वाढितां घृत ॥ संकल्प सांगे पुरोहित ॥ आपोशन करवी त्वरित ॥ तों देखिलें विपरीत तेधवां ॥२५॥
पंढरीहूनि आला ब्राह्मण ॥ तो तत्काळ करूं लागला रुदन ॥ अश्रु पडती नेत्रांतून ॥ विस्मित मन सकळांचें ॥२६॥
घरधनी पुसे त्याकारण ॥ म्हणे स्वामी हा समय कोण ॥ काय दुःख आठवून ॥ जाहलेति उद्विग्न त्यासाठीं ॥२७॥
ऐकोनि बोले द्विजवर ॥ आजि दिवस लोटले चार ॥ कुटुंबासहित मुलें लेंकरें ॥ राहिलीं साचार उपवासी ॥२८॥
मी निर्दय बहु कठिण भारी ॥ जेवींत बैसलों तुमचें घरीं ॥ पुढें कैसी होईल परी ॥ खेद अंतरीं वाटातो ॥२९॥
दामाजीपंत ऐकूनि वचन ॥ सांगता जाहला द्विजाकारण ॥ एक संवत्सरपर्यंत जाण ॥ पुरवीन अन्न तुम्हांसी ॥३०॥
आतां स्वस्थ करूनि चित्त भोजन ॥ करावें जीं त्वरित ॥ सायंकाळीं धान्य निश्चित ॥ तुमचें गृहांत पाठवीन ॥३१॥
ऐसें ऐकूनि अभयवचन ॥ द्विजासी वाटलें समाधान ॥ जेवीं आयुष्यहीनासी अमृतपान ॥ शचीरमणें पाजिलें ॥३२॥
तैसा संतोष मानूनि चित्तीं ॥ द्विज जेविला यथानिगुतीं ॥ विडा दक्षिणा घेऊनि प्रीतीं ॥ आशीर्वाद देत संतुष्टचित्तें ॥३३॥
मग बोलावूनि निजभूत्यांसी ॥ दामाजीपंत सांगे त्यांसी ॥ दोन खंड्या धान्य द्विजासी ॥ द्यावें पंढरीसी नेऊनी ॥३४॥
ऐसी आज्ञा होतांचि त्वरित ॥ ब्राह्मणासी आनंद वाटला बहुत ॥ म्हणे मज पावला रुक्मिणीकांत ॥ उल्हासयुक्त मानसीं ॥३५॥
मग धान्य घालोनि वृषभांवरी ॥ सत्वर पाठविलें पंढरपुरीं ॥ दृष्टीसी देखोनि नरनारी ॥ पडलीं त्यावरी सकळिक ॥३६॥
गोण्या फोडोनि तत्काळ ॥ धान्य लुटोनि घेतलें सकळ ॥ कोणाचेंही न चाले बळ ॥ उपवासें पीडिले म्हणूनि ॥३७॥
जयासी दिधलें होतें धान्य ॥ तो रुदन करूं लागला ब्राह्मण ॥ म्हणे माझें धान्य घ्यावया लुटोन ॥ तुम्ही कोण होतसां ॥३८॥
जैसें कृषीवलाचें पिकलें शेत ॥ त्यावरी टोळ पडती बहुत ॥ मग तो जैसा तळमळ करीत ॥ तैसेंचि जाहलें तयासी ॥३९॥
पंढरीचे सकळ ब्राह्मण ॥ तयासी पुसती वर्तमान ॥ कोठोनि आणिलें होतें धान्य ॥ आम्हांकारण सांगिजे ॥४०॥
तो म्हणे दामाजीपंत ॥ उदार ज्ञानी धैर्यवंत ॥ त्यानें कृपा करूनि मातें ॥ अन्न होतें दीधलें ॥४१॥
देवें दिधलें कर्में नेलें ॥ तैसेंचि मजला घडोनि आलें ॥ कुटुंबाचें प्राक्तन फुटलें ॥ धान्य लुटिलें सकळिकीं ॥४२॥
ऐसी ऐकोनियां मात ॥ सकळ ब्राह्मण निघाले त्वरित ॥ दामाजीपंताचें मंदिरांत ॥ आले समस्त तेधवां ॥४३॥
ब्राह्मण देखतांचि दृष्टीसी ॥ नमस्कार केला सद्भावेंसी ॥ द्विज आशीर्वाद देती त्यासी ॥ कल्याण तुम्हांसी असावें ॥४४॥
म्हणती दुष्काळ पडिला कठिण ॥ तुम्हीं ब्राह्मणासी दिधलें अन्न ॥ तो वृत्तांत श्रवणीं ऐकून ॥ आलों धांवून सकळिक ॥४५॥
तूं धैर्यवंत अति उदार ॥ चित्तीं नाहीं सान थोर ॥ अन्नदानीं पात्रविचार ॥ तुज साचार असेना ॥४६॥
गगनी उगवला नारायण ॥ तो प्रकाश करी सर्वां समान ॥ तवी तूं करितां अन्नदान ॥ थोर साने न म्हणसी ॥४७॥
आम्ही क्षेत्रवासी ब्राह्मण ॥ उपवासीं मरतों अन्नाविण ॥ तुझी कीर्ति कानी ऐकून ॥ आलों धांवून या ठाया ॥४८॥
ऐकून द्विजवरांची मात ॥ करुणा उपजली मनांट ॥ मग अभय देऊनि दामाजीपंत ॥ विप्र समस्त बैसविले ॥४९॥
मग सदनीं जाऊन कांतेपासीं ॥ विचार पुसे तियेसी ॥ अन्नावांचूनि पंढरीसीं ॥ मरती उपवासी द्विजवर ॥५०॥
ते सकळ गोळा होऊनि जाण ॥ आपुल्या घरासी आले ब्राह्मण ॥ नाहीं म्हणतां त्यांजकारण ॥ सत्वासी हान होईल कीं ॥५१॥
सकळ संतुष्ट करावयासी ॥ धान्य तों नाहीं आपणापासीं ॥ म्हणोनि विचार पडिला मानसीं ॥ काय ऐसियासी करावें ॥५२॥
एकास धान्य जें दिधलें ॥ तें सकळीं त्याचें हिरूनि नेलें ॥ दुष्काळानें लोक पीडिले ॥ टाकूनि गेले स्वदेश ॥५३॥
कांता बोले तयाप्रती ॥ जैसी तुम्हांसी सुचेल युक्ती ॥ तैसेंच करूनि यथानिगुतीं ॥ द्विजांप्रति तोषवावें ॥५४॥
म्हणे राजधान्याचीं अंबरें दोन ॥ आपणापासीं आहेत जाण ॥ तीं द्विजांहातीं लुटवून ॥ वांचवावे प्राण सकळांचे ॥५५॥
रायासी कळतां वर्तमान ॥ तरी कोपोन घेईल माझा प्राण ॥ एका जीवासी येतां मरण ॥ क्षेत्रीचे ब्राह्मण वांचतील ॥५६॥
म्यां एकल्यानें देहलोभ धरिला ॥ तरी मृत्यु येईल सकळांला ॥ ऐसा चित्तीं विचार केला ॥ मग बाहेर आला सत्वरी ॥५७॥
धान्यअंबरें उघडोनि त्वरित ॥ द्विजांसी म्हणे दामाजीपंत ॥ जयासी धान्य जितुकें लागत ॥ न्यावें तितुकें सदनासी ॥५८॥
ऐसें ऐकोनि उदार वचन ॥ आशीर्वाद देती सकळ ब्राह्मण ॥ श्रीरुक्मिणीपती तुम्हांकारण ॥ करो कल्याण सर्वदा ॥५९॥
समस्त द्विजवर जाऊनि त्वरित ॥ धान्य लुटिलें अपरिमित ॥ हा पंढरींत कळतां वृत्तांत ॥ लोक समस्त पातले ॥६०॥
ब्राह्मण क्षत्रिय वैश्य शूद्र जाण ॥ वाणी वटाव अनाथ दीन ॥ मंगळवेढ्यासी येऊन ॥ धान्य घेऊन जाताती ॥६१॥
सुतार चर्मक नाना याती ॥ कुलाल नापित हीनमती ॥ दामाजीपंताची ऐकूनी कीर्ती ॥ धान्य नेती सकळिक ॥६२॥
गवंडी गवळी पाथववट जाण ॥ कोळी तांबट बागवान ॥ मंगळवेढियांत सत्वर येऊन ॥ नेती धान्य स्वइच्छा ॥६३॥
गुर्जर रंगारी खाराईत ॥ अनुष्ठानी आणि संत महंत ॥ म्हणती आम्हांस तुष्टला रुक्मिणीकांत ॥ याच्या हृदयांत रिधोनियां ॥६४॥
शिंपी रजक बेलदार ॥ आणिक वर्णयाती अपार ॥ अंत्यजादिक हीन नर ॥ धान्य अपार ते नेती ॥६५॥
श्रोते आशंका धरितील कांहीं ॥ कीं सकळ याती एके ठायीं ॥ आणावयासी कारण कायी ॥ उंचनीच नाहीं निवडिले ॥६६॥
तरी पंढरीक्षेत्रीं राहती ॥ ते सारिखेच मानावे निश्चितीं ॥ पुरातन अभंगीं बोलिलें संतीं ॥ संशय चित्तीं न धरावा ॥६७॥
नव लक्ष जलचरें सागरापोटीं ॥ परी त्याची सकळांवरी सारिखी दृष्टी ॥ तेवीं सकळ यातींस कृपादृष्टीं ॥ पाहे जगजेठी सारिखें ॥६८॥
कीं दश लक्ष पक्षियांच्या जाती ॥ तितुक्या आकाशांत हिंडती ॥ तेवीं सकळ यातींसी रुक्मिणीपती ॥ सारिखें चित्तीं लेखीत ॥६९॥
नातरी वीस लक्ष स्थावरांकुर ॥ वसुधेसी सारिखे निरंतर ॥ तेवीं पतितपावन दीनोद्धार ॥ लेखी चराचर सारिखें ॥७०॥
जयांसी पूर्ण आत्मज्ञान ॥ तेचि जाण सिद्धांतखूण ॥ ते दृष्टीसी पाहूनि सकळ वर्ण ॥ थोर सान न म्हणती ॥७१॥
हे उत्तम भक्तांची निजस्थिती ॥ जाणीतली दामाजीपंतीं ॥ म्हणवूनि अन्न सर्वांभूतीं ॥ वांटी निजप्रीतीकरूनि ॥७२॥
अनाथ दुर्बळ अति दीन ॥ त्यांचे दुष्काळीं वांचविले प्राण ॥ परी मज घडलें अन्नदान ॥ नव्हेचि आठवण चित्तांत ॥७३॥
एकासी एक सांगती मात ॥ कीर्ति प्रकटली स्वदेशांत ॥ कृपण नर जे का प्रपंचांत ॥ ते ऐकूनि चित्तांत जळती कीं ॥७४॥
म्हणती राजयाचें धान्य वांटिलें ॥ त्याच्या पदरचें काय गेलें ॥ कायाकष्टें मेळवूनि भलें ॥ नाहीं वांटिलें तयानें ॥७५॥
एक म्हणती टाकूनि आपुला धंदा ॥ व्यर्थ कां करितां त्याची निंदा ॥ राजयासी कळतां भरेल क्रोधा ॥ करील आपदा बहु त्याची ॥७६॥
कायाकष्टाचें वांटावें धन ॥ त्यापरीस अघटित केलें तयान ॥ अविंधासी कळल्या वर्तमान ॥ घेईल प्राण तयाचे ॥७७॥
ऐसी परस्परें मात ॥ आपुल्या घरीं लोक बोलत ॥ परी दामाजीपंत आनंदयुक्त ॥ हर्षशोकांत पडेना ॥७८॥
एक मासपर्यंत जाण ॥ धान्य नेती याचकजन ॥ तों पुढें ओढवलें महाविघ्न ॥ तेंचि परिसा सज्जन भाविक हो ॥७९॥
मुजुमदार कानडा ब्राह्मण ॥ विष्णुद्रोही होता दुर्जन ॥ त्यानें बेदरीं वर्तमान ॥ रायासी लिहून पाठविलें ॥८०॥
म्हणे राजाधिराजा नगराधिपती ॥ परिसावी सेवकाची विनंती ॥ तुमचें धान्य दामाजीपंतीं ॥ विप्रांहातीं लुटविलें ॥८१॥
मी तुमचा म्हणवितों अंकित ॥ सेवेसी निवेदन केली मात ॥ ऐसा सर्व लिहूनि वृत्तांत ॥ बेदरीं त्वरित पाठविला ॥८२॥
पत्र ऐकतांचि श्रवणीं ॥ अविंधराजा संतप्त मनीं ॥ जेवीं घृतें शिंपितां अग्नी ॥ प्रदीप्त गगनीं होय जैसा ॥८३॥
कीं वारणासी मद्य पाजितां सत्वर ॥ तो पाडूं पाहे भलतेंचि मंदिर ॥ तेवीं वृत्तांत नृपवर ॥ ऐकोनि विचार करीना ॥८४॥
म्हणे माझी आज्ञा नाहीं घेतली ॥ आणि धान्यअंबरें कैसीं वांटिलीं ॥ मग दूत पाठवूनि ते काळीं ॥ तलब केली सक्रोध ॥८५॥
दुर्बुद्धि धरिली मनांत ॥ हजूर बोलावूनि दामाजीपंत ॥ शिक्षा करूनियां निश्चित ॥ शिरच्छेद त्वरित करावा ॥८६॥
मंगळवेढ्यासी येऊनि दूत ॥ आज्ञापात्र दाखविती त्वरित ॥ ग्रामवासी लोक समस्त ॥ चिंताक्रांत मानसीं ॥८७॥
म्हणती अन्याय केला थोर ॥ येणें लुटविलीं धान्यअंबरें ॥ म्हणोनि आले राजकिंकर ॥ बेदरीं सत्वर न्यावया ॥८८॥
पत्र वाचितांचि त्वरित ॥ चित्तीं उमजला दामाजीपंत ॥ म्हणे मज अन्याय घडला बहुत ॥ आतां कासया खंत करावी ॥८९॥
दूत पाठविले न्यावयासी ॥ दामाजीपंत म्हणे त्यांसी ॥ बेदरीं जातां पंढरीसी ॥ रुक्मिणीकांतासी भेटावें ॥९०॥
ऐसें म्हणूनि त्या अवसरा ॥ सत्वर आले पंढरपुरा ॥ स्नान करूनि भीमातीरा ॥ महाद्वारा चालिला ॥९१॥
गरुडपारीं लोटांगण ॥ घालोनि केलें पुढें गमन ॥ मग शेजारमंडपीं येऊन ॥ केलें नमन साष्टांग ॥९२॥
वरतें पाहातांचि सत्वरीं ॥ तों परब्रह्म देखिलें विटेवरी ॥ जो अनाथनाथ भक्तकैवारी ॥ विश्वोद्धारी जगद्गुरु ॥९३॥
श्रीमुख साजिरें अति सुंदर ॥ दिव्य कुंडलें मकराकार ॥ कंठीं कौस्तुभ पुष्पहार ॥ कांसे पीतांबर वेष्टिला ॥९४॥
सम चरण कर कटीं ॥ नासाग्रीं ठेविली असे दृष्टी ॥ ऐसा देखोनि जगजेठी ॥ संतोष पोटीं वाटला ॥९५॥
सप्रेम देऊनि आलिंगन ॥ मग सद्भावें धरिले दोनी चरण ॥ मागुती स्वरूप न्याहाळून ॥ कर जोडोनि विनवित ॥९६॥
म्हणे देवाधिदेवा रुक्मिणीकांता ॥ शेवटील भेटी हेचि आतां ॥ लोभ न सांडावा सर्वथा ॥ चरणीं माथा ठेविला ॥९७॥
मी अन्याय आचरलों प्रसिद्ध ॥ रायें अंतरीं धरिला क्रोध ॥ आतां करावया शिरच्छेद ॥ पाठविले दूत न्यावया ॥९८॥
परी जन्मोनि सार्थक जाहलें पाहें ॥ शेवटीं देखिले तुझे पाये ॥ ऐसें बोलोनि लवलाहें ॥ सद्गदित पैं जाहला ॥९९॥
गहिंवरें कंठ दाटला जाण ॥ आसुवें भरले दोनी नयन ॥ मागुती स्वरूप न्याहाळून ॥ आज्ञा मागे दामाजी ॥१००॥
ऐसें ऐकूनि वचन ॥ दूत म्हणती चला त्वरेन ॥ उशीर न करावा म्हणून ॥ जरूर जाणें असे पैं ॥१॥
मग सत्यभामा राधा रुक्मिण ॥ यांसी साष्टांगें केलें नमन ॥ गरुड हनुमंत वंदोन ॥ सत्वर तेथोन चालिला ॥२॥
क्षेत्रवासी लोक समस्त ॥ एकमेकांसी बोलत ॥ कैसें करील पंढरीनाथ ॥ न कळे निश्चित कोणासी ॥३॥
सव्य घालोनि पंढरपुर ॥ दामाजीपंत गेला सत्वर ॥ संकट देखोनि रुक्मिणीवर ॥ काय करिते जाहले ॥४॥
म्हणे मजवरी त्याणें घालून भार ॥ लुटविलें धान्याचें अंबर ॥ आतां राजा सक्रोध होऊन थोर ॥ नेतो सत्वर मारावया ॥५॥
तरी मी भक्तकैवारी जाण ॥ ऐसें बोलती शास्त्रें पुराण ॥ आतां न करितां त्याचें धांवण ॥ येईल उणेपण आपणासी ॥६॥
ऐसें विचारूनि मनीं ॥ काय करी मोक्षदानी ॥ धान्याची गणना करूनी ॥ द्रव्य ते क्षणीं घेतलें ॥७॥
ऐसें बोलोनि पंढरीश ॥ तत्काळ धरिला अंत्यजवेष ॥ भक्तकाजासी जगन्निवास ॥ धरी उल्हास सप्रेम ॥८॥
दामाजीपंताचें हस्ताक्षर ॥ राजासी अर्जी लिहिली सत्वर ॥ आपण होऊनि पाडेवार ॥ चालिले सत्वर बेदरा ॥९॥
फाटक्या चिंध्या रुक्मिणीकांत ॥ मस्तकीं बांधोनियां त्वरित ॥ कंठीं घालूनि काळें सूत ॥ पगर कानांत घातले ॥११०॥
कांसेसी बांधोनी लंगोटी ॥ हातीं सत्वर घेतली काठी ॥ रुक्मिणी म्हणे जगजेठी ॥ काय गोष्टी योजिली ॥११॥
मग म्हणे वैकुंठनाथ ॥ दामाजी माझा निजभक्त ॥ त्यासी मारावया निश्चित ॥ बेदरीं त्वरित नेलें कीं ॥१२॥
त्याचें करावया काज ॥ अनामिक मी जाहलों आज ॥ भक्तांसी संकट पडतां मज ॥ नये लाज सर्वथा ॥१३॥
द्रव्यपोतें घेउनि सत्वर ॥ तयावरी केली राजमोहोर ॥ अति लगबगें शारंगधर ॥ प्रकटले बेदरपट्टणीं ॥१४॥
द्वारपाळांसी जगज्जीवन ॥ सांगते जाहले वर्तमान ॥ मी आलों मंगळवेढ्याहून ॥ करा निवेदन ॥ धन्यासी ॥१५॥
राजाज्ञा घेऊनि त्वरित ॥ द्वारपाळीं नेला आंत ॥ जोहार करी पंढरीनाथ ॥ नवल अद्भुत वाटलें ॥१६॥
श्रुतिशास्त्रें वर्णिती गुण ॥ त्यांसी न कळे ज्याचें महिमान ॥ तो खालीं करूनि मान ॥ जोहार म्हणून बोलत ॥१७॥
अठ्ठ्यायशीं सहस्र ऋषि अमूप ॥ जयाचे प्राप्तीसी करिती तप ॥ तो अविंधासीं म्हणे मायबाप ॥ येतां अभिशाप भक्तासी ॥१८॥
वजीर पुसती त्याकारणें ॥ कोठूनि नाईक जाहलें येणें ॥ ऐसें ऐकोनि मनमोहनें ॥ बोलिलें वचन तें ऐका ॥१९॥
म्हणे मी मंगळवेढियाचा ॥ राबता महार दामाजीचा ॥ खानजाद त्याच्या घरचा ॥ गुलाम साचा म्हणवितों ॥१२०॥
म्हणाल क्षीरसागरीं शेषशायीं ॥ तो नीचशब्द बोलेल कायी ॥ तरी येचिविषयीं आपुले ठायीं ॥ विकल्प कांहीं न धरावा ॥२१॥
नंदाच्या गायी राखोनि जाणा ॥ गुराखी प्रसिद्ध म्हणवी आपणा ॥ धर्माघरीं यादवराणा ॥ उच्छिष्टें काढी प्रीतीनें ॥२२॥
अर्जुनाचा होऊनि सारथी ॥ घोडीं धुतलीं चहूं हातीं ॥ तो खानजाद म्हणतां रुक्मिणीपती ॥ संकोच चित्तीं धरीना ॥२३॥
नांव पुसतां तये वेळां ॥ म्हणे मी विठोनाईक लेंकुरवाळा ॥ ऐसें बोलोनि घनसांवळा ॥ कागद टाकिला त्यापुढें ॥२४॥
अक्षर ओळखितां त्यांसी ॥ यथार्थ वाटलें अवघियांसी ॥ अर्जदास्त वाचूनि राजयासी ॥ दाविते झाले तेधवां ॥२५॥
दृष्टीसी पत्र देखोन ॥ राजा करी आवडीं श्रवण ॥ म्हणे अन्याय केला असतां जाण ॥ काय लिहून पाठविलें ॥२६॥
पत्र लिहिलें ऐशा रीतीं ॥ म्हणे राजाधिराज भूपती सेवेसी दामाजीपंत विनंती ॥ तुम्हांप्रती करीतसे ॥२७॥
दुष्काळ पडिला स्वदेशांट ॥ अन्न महर्घ झालें बहुत ॥ सातशें खंडी धान्य त्वरित ॥ तुमच्या स्वहितार्थ विकलें कीं ॥२८॥
एका रुपयावरी जाण ॥ निरख पायली होती धारण ॥ तें सर्वही द्रव्य पोतें भरून ॥ सेवेसी पाठवून दीधलें ॥२९॥
विठोनाईक राबता आमुचा ॥ कुलअखत्यार आहे घरींचा ॥ हिशोब द्रव्य देईल साचा ॥ जाब पावल्याचा देइंजे ॥१३०॥
ऐसें पत्र ऐकोनि जाणा ॥ असत्य वाटलें सकलां जणां ॥ खलेती लहान देखोनि नयना ॥ संशय मना वाटतसे ॥३१॥
हिशेब पाहतां सकळांसी ॥ जाऊनि सांगती रायासी ॥ अडुसष्ट सहस्र एक लक्षासी ॥ गणती द्रव्यासी पाहिजे ॥३२॥
पोतें फोडोनि जंव पाहात ॥ तंव तें भरलें अगणित ॥ मोजणारांचे शिणले हात ॥ राजा विस्मित अंतरीं ॥३३॥
जैशा वाळूंतील विहिरी जाण ॥ पाणी भरतां न सरे त्यांतून ॥ तैसेंचि लाघव जगज्जीवन ॥ दावी करून तयांसी ॥३४॥
परी उमज न पडे कोणाप्रती ॥ मायालोभें घातली भ्रांती ॥ ते राजयाचें दैव वानिती ॥ सभाग्य म्हणती तयासी ॥३५॥
द्रव्य न सरेचि अपरिमित ॥ मग पोतें टाकिलें भांडारांत ॥ म्हणती धन्य दामाजीपंत ॥ आपुलें स्वहित जाणतो ॥३६॥
मुजुमदारची ऐकूनि बोली ॥ म्यां व्यर्थचि त्याजला तलब केली ॥ जैसीं रजकांचीं खरें भुललीं ॥ म्हणूनि दवडिली कामधेनु ॥३७॥
तंव अंगणीं बोले शारंगधर ॥ पावल्याचा जाब द्यावा सत्वर ॥ मंगळवेढें बहुत दूर ॥ होईल उशीर जावया ॥३८॥
दामाजीपंतासी पत्र लिहिले ॥ धान्याचें सकळ द्रव्य पावलें ॥ मुजुमदारासी धरूनि वहिलें ॥ बंदी घातलें पाहिजे ॥३९॥
पत्र वाचितांचि तत्काळ ॥ हक्क बुडवावा त्याचा सकळ ॥ मंगळवेड्यांत चिरकाळ ॥ अखंद तुम्ही असावें ॥१४०॥
विठो नाइकासी वस्त्रें देऊन ॥ रायें गौरविला सन्मानेंकरून ॥ हें देखोनि जगज्जीवन ॥ आशीर्वचन बोलती ॥४१॥
तुम्हांसी हयात व्हावी धनिया ॥ उदंड यावी दौलत दुनिया ॥ पुढती मुजरा करूनियां ॥ पत्र मागोनियां घेतलें ॥४२॥
दामाजीपंतासी वस्त्रें भूषणें ॥ रायें दिधलीं संतुष्टमनें ॥ शिबिका गज रथ आभरणें ॥ दूतांहातीं पाठविलीं ॥४३॥
त्यांसवेंचि जगज्जीवन ॥ चालिले मंगळवेढियालागून ॥ हें दामाजीपंतास वर्तमान ॥ कळलें नाहीं सर्वथा ॥४४॥
तयासी बेदरीं येतां देख ॥ वाटेसी पडली चुकामुक ॥ तो मायालाघवी वैकुंठनायक ॥ लीला भक्तांसी दावितसे ॥४५॥
तया दामाजीपंतासी त्वरित ॥ राजदूत आणिती बेदरांत ॥ राजयासी कळला वृत्तांत ॥ तो सामोरा येत तयासी ॥४६॥
दृष्टादृष्टि होतांचि जाण ॥ नृपवर देतसे आलिंगन ॥ म्हणे काल विठो महार येऊन ॥ रसद भरून दिधली कीं ॥४७॥
वस्त्रें भूषणें तयाहातीं ॥ तुम्हांस पाठविलीं निजप्रीतीं ॥ आम्हीं कानड्याची ऐकोनि कुमती ॥ राग चित्तीं आणिला ॥४८॥
बोलावणें पाठवितां देख ॥ तों कालचि आला विठो नाईक ॥ त्याणें वृत्तांत सकळिक ॥ आम्हांसी देख सांगितला ॥४९॥
तुमचें हातींचें हस्ताक्षर ॥ पत्र आणिलें जी साचार ॥ द्रव्य देऊन अपार ॥ आपण सत्वर गेला कीं ॥१५०॥
वचन ऐकोनि दामाजीपंत ॥ आश्चर्य करी मनांत ॥ मग म्हणे शिणला पंढरीनाथ ॥ माझा आघात चुकवावया ॥५१॥
जो निर्गुण निर्विकार ॥ निष्काम निरुपम साचार ॥ तेणें अंत्यजरूप लक्ष्मीपती ॥ माथां द्रव्यभार वाहिला ॥५२॥
ज्याच्या मुकुटाची पहतां दीप्ती ॥ कोटि सूर्य लोपोनि जाती ॥ तो पुराणपुरुष लक्ष्मीपती ॥ बांधी चिंधोटी मस्तकीं ॥५३॥
कुंडलें टाकूनि मकराकार ॥ कानीं घातले असतील पगर ॥ कौस्तुभमणि अति सुंदर ॥ साम्डोनि दोर कां ल्याला ॥५४॥
शंख चक्र टाओनि जगजेठी ॥ हातीं घेतली असेल काठी ॥ पीतांबर सोडोनि उठाउठीं ॥ नेसला लंगोटी मजसाठीं ॥५५॥
वाळे नेपुरें सांडोनि चरणा ॥ ल्याला असेल फाटाक्या वाहणा ॥ आग लागो माझिया जीवपणा जगज्जीवना कष्टविलें ॥५६॥
ऐसें बोलोनि दामाजीपंत ॥ झाला कंठीं सद्गदित ॥ प्रेमें अश्रु नयनीं लोटात ॥ तो आनंद न वर्णवे ॥५७॥
रायासमवेत सकळ जन ॥ आश्चर्य करिती मनांतून ॥ म्हणती अंत्यज नव्हे तो रुक्मिणीरमण ॥ अनुभवें खूण कळतसे ॥५८॥
तो जरी मानवी असता नर ॥ तरे कैसा वागविता इतका भार ॥ एक लष अडसष्ट सहस्र ॥ द्रव्य मोलून घतलें ॥५९॥
तरी न्यून नव्हे पोत ॥ मोजणारांचे शिणले हात ॥ मग भांडारगृहीं ते त्वरित ॥ टाकिलें असे अद्यापि ॥१६०॥
ऐसें बोलतां सकळांपती ॥ विवेकें अनुताप जाहला चित्तीं ॥ म्हणे जेणें शिणला रुक्मिणीपती ॥ तें कर्म मगुती करींना ॥६१॥
कानीं घालितां तुटती कान ॥ तें कासया पाहिजे कांचन ॥ जेणें शिणला जगज्जीवन ॥ तें कर्म परतोन न करीं मी ॥६२॥
मग रायासी म्हणे ते अवसरीं ॥ आतां पुरे तुमची चाकरी ॥ आम्हांसी निरोप द्यावा सत्वरी ॥ पंढरपुरीं रायावया ॥६३॥
राजा म्हणे तयालागूनी ॥ तुमचा देवचि झाला ऋणी ॥ तुमचेनि योगें आम्हांलागूनी ॥ चक्रपाणी भेटले ॥६४॥
असो इकडे शारंगधर ॥ मंगळवेढियासी गेले सत्वर ॥ घरीं सांगोनि समाचार ॥ अदृश्य झाले तेधवां ॥६५॥
राजसेवा टाकूनि त्वरित ॥ पंढरीसी आला दामाजीपंत ॥ कंठीं होऊनि सद्गदित ॥ आलिंगन देत देवासी ॥६६॥
म्हणे पतितपावना रुक्मिणीकांता ॥ दीनबंधो पंढरीनाथा ॥ माझिया अपराधांची गणिता ॥ नव्हे सर्वथा कोणासी ॥६७॥
तूं सनकादिकांसी पूज्यमान ॥ शिवादिक वंदिती तुझे चरण ॥ तो तूं अनामिक होऊन ॥ माझा प्राण रक्षिला ॥६८॥
तूं विरंचीचा जनिता ॥ पवित्र गंगेचा आहेसी पिता ॥ मजकारणें जगन्नाथा ॥ अंत्यज वृथा झालासी ॥६९॥
विठोनाईक नामाभिधान ॥ तुझें ठेवणार होता कोण ॥ घरचा लेंकवळा म्हणोन ॥ आलासी सांगून रायासी ॥१७०॥
ऐसें म्हणोनि तये क्षणीं ॥ सप्रेम लोटले अश्रु नयनीं ॥ स्वरूप दृष्टीं न्याहाळूनी ॥ मस्तक चरणीं ठेविला ॥७१॥
कुटुंबासहित पंढरींत ॥ निश्चल राहिला दामाजीपंत ॥ कीर्तनीं होऊनि प्रेमभरित ॥ गुण वर्णीत हरीचे ॥७२॥
क्षेत्रवासी लोक बोलती ॥ म्हणती धन्य धन्य याची भक्ती ॥ ऋणी केला रुक्मिणीपती ॥ वाढविली कीर्ति अद्भुत ॥७३॥
अघटित करूनि दाविली करणी ॥ म्हणोनि तुष्टला चक्रपाणी ॥ ऐसें आपआपुलें सदनीं ॥ लोक बोलती परस्परें ॥७४॥
पुढिले अध्यायीं कथानक ॥ मृत्युंजयचरित्र अलोलिक ॥ आवडीनें परिसा भाविक ॥ सौख्यदायक सर्वांसी ॥७५॥
जरी भावार्थ नसला चित्तीं ॥ तरी नादलुब्धही पावन होती ॥ किंवा चकोरासी अमृत लाधतां निश्चितीं ॥ प्रकाश देखती सर्वत्र ॥७६॥
म्हणोनि आबालवृद्ध सकळांप्रती ॥ प्रार्थीतसे महीपती ॥ अंतरीं लावूनियां प्रीती ॥ रुक्मिणीपती भजावा ॥७७॥
स्वस्ति श्रीभक्तविजय ग्रंथ ॥ ऐकतां तुष्टेल जगन्नाथ ॥ प्रेमळ ऐका भाविक भक्त ॥ चत्वारिंशाध्याय रसाळ हा ॥१७८॥
श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ श्रीरुक्मिणीपांडुरंगार्पणमस्तु ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तु ॥
श्रीभक्तविजय चत्वारिंशाध्याय समाप्त
