Maharashtra Tourism : महाराष्ट्र आणि मध्य प्रदेश या दोन राज्यांमध्ये असलेल्या सातपुडा पर्वतरांगांच्या दऱ्याखोऱ्यांमध्ये वसलेल्या खानदेशातील लोकांची कुलदेवी असलेल्या मनुदेवीचे मंदिर हे जागृत देवस्थान मानले जाते. श्रीक्षेत्र मनुदेवी हे महाराष्ट्रातील जळगाव जिल्ह्यातील यावल तालुक्यातील एक प्रसिद्ध आणि प्राचीन देवस्थान आहे. हे जागृत देवस्थान असल्याने राज्यभरातील भाविकांची श्रद्धास्थान आहे, विशेषतः नवरात्रोत्सवाच्या काळात मोठी गर्दी होते.
मंदिराचे वैशिष्ट्ये-
हेमाडपंथी वास्तुकलेचे उत्कृष्ट उदाहरण असलेले हे मंदिर सुरेख आणि प्राचीन आहे. मनुदेवी ही शक्ती स्वरूपाची देवी असून, तिची मूर्ती जागृत आहे. मंदिर परिसरात निसर्ग, जंगल आणि धबधबा असल्याने शांत आणि आध्यात्मिक वातावरण आहे. मनुदेवीचे प्राचीन हेमाडपंती मंदिर महाराष्ट्राच्या उत्तर सीमेवर यावल-चोप्रा रस्त्यावर कासरखेड-आडगाव गावापासून अंदाजे ८ किमी अंतरावर आहे. मंदिर पर्वत आणि हिरवळीने वेढलेले आहे. मंदिराच्या परिसरात सात ते आठ विहिरी दिसतात. मंदिरात सिंदूर लावलेली मनुदेवीची काळ्या दगडाची मूर्ती, गणेश, एक शिवलिंग आणि अन्नपूर्णा मातेची मूर्ती आहे, हे सर्व मंदिराच्या बांधकामादरम्यान सापडले. हे मंदिर उंच कड्यांनी वेढलेले आहे आणि मंदिरासमोरून सुमारे ४०० फूट उंचीवरून कोसळणारा कवठल नदीचा मोहक धबधबा भाविकांना आकर्षित करतो.
पौराणिक कथा-
१२०० ईसापूर्व, सातपुडा पर्वतीय प्रदेशातील गवळीवाडा शहरावर ईश्वर सेन नावाचा गवळी राजा राज्य करत होता. त्याच्याकडे अनेक गायी होत्या. त्यापैकी काही महाराष्ट्रातील ताप्ती नदीवर पाणी पिण्यासाठी जात असत, तर काही मध्य प्रदेशातील नर्मदा नदीवर जात असत. त्या वेळी सातपुड्यात "मनमोडी" नावाची एक भयानक साथीची साथ पसरली होती. संपूर्ण खानदेश प्रदेश या साथीने ग्रस्त होता. या साथीने सातपुडा आणि खानदेशात कहर केला, हजारो लोक आणि प्राणी मारले गेले. या साथीचे निवारण करण्यासाठी, राजा ईश्वर सेन यांनी इ.स.पूर्व १२५० मध्ये गवळीवाड्यापासून ३ किमी अंतरावर असलेल्या जंगलात मनुदेवी मातेची मूर्ती विधीपूर्वक स्थापित केली. मनुदेवी मंदिर आणि गवळीवाड्यामधील सुमारे १३ फूट रुंदीची भिंत आजही याची साक्ष देते. देवी भागवत पुराणात उल्लेख केल्याप्रमाणे, "मनमोडी" आणि राक्षसांपासून भगवानांचे रक्षण करण्यासाठी मनुदेवीची स्थापना करण्यात आली होती. अशी आख्यायिका आहे की भक्तांच्या इच्छा पूर्ण करणारी मनुदेवी, मथुरेला जाताना स्वतः सांगितल्याप्रमाणे, सातपुड्याच्या जंगलात राहते.
उत्सव-
शारदीय आणि चैत्र नवरात्रात विशेष पूजा आणि महाआरती केली जाते. मनुदेवी यात्रा वर्षातून चार वेळा आयोजित केली जाते. चैत्र-माघ महिन्याच्या शुक्ल अष्टमीला नवचंडी देवीला समर्पित भव्य यज्ञ आयोजित केला जातो. नवरात्रीच्या संपूर्ण दहा दिवस ही यात्रा सुरू राहते. देशभरातून लाखो भाविक देवीचे दर्शन घेण्यासाठी आणि नवस करण्यासाठी येतात.
महाराष्ट्रात अशी श्रद्धा आहे की देवीचे दर्शन घेतल्यानंतर नवविवाहित जोडप्यांचे सुखी जीवन सुरू होते. पूर्वी, भाविकांना मनुदेवीच्या दर्शनासाठी सातपुडा जंगलातून प्रवास करावा लागत असे. तसेच आता, महाराष्ट्र सरकार आणि सातपुडा निवासिनी मनुदेवी सेवा प्रतिष्ठानच्या सहकार्याने, देवीच्या मंदिराकडे जाणारा एक पक्का रस्ता बांधण्यात आला आहे.
मनुदेवी मंदिर जळगाव जावे कसे?
विमान मार्ग-सर्वात जवळचे विमानतळ जळगाव आणि औरंगाबाद आहे. मनुदेवी माता मंदिर येथून औरंगाबाद विमानतळ हे सुमारे १७५ किमी अंतरावर आहे. तसेच आता जळगाव विमानतळ देखील सेवा सुरु करण्यात आली आहे. जळगावपासून हे मंदिर साधारण ७० किमी अंतरावर आहे.
रेल्वे मार्ग-भुसावळ रेल्वे स्टेशन सर्व प्रमुख रेल्वे मार्गांशी जोडलेले आहे. तसेच जळगाव रेल्वे स्टेशनवरून स्थानिक बसच्या मदतीने देखील मंदिरापर्यंत पोहचता येते.
रस्ता मार्ग- यावल हे भुसावळपासून २० किमी अंतरावर आहे आणि आडगाव म्हणजेच मनुदेवी मंदिरात जाण्यासाठी बस आणि रिक्षा उपलब्ध आहे. भुसावळ ते यावल आणि यावल ते आडगाव बस सेवा उपलब्ध आहे.
