यमाई देवी मंदिर हे यमाई देवीला समर्पित मंदिर आहे. हे महाराष्ट्रातील सातारा जिल्ह्यातील औंधच्या मध्यभागी एका टेकडीवर असलेले एक प्रसिद्ध मंदिर आहे. यमाई देवी मंदिरात तुम्हाला त्रिशूळ, बाण, गदा आणि सुपारीच्या पानांनी सजवलेली यमाई देवीची मूर्ती पाहायला मिळते. मंदिराच्या शिखरावर विविध हिंदू देवतांची चित्रे आणि पुतळे देखील आहेत ज्या तुम्ही पाहू शकाल.
तसेच शिव आणि पार्वती यांचे एकत्रित पुजले जाणारे रूप म्हणजे यमाई असे समजले जाते. यमाई देवीला पार्वती मातेचा तसेच रेणुकादेवीचा अवतार मानले जाते. राज्यात व इतर राज्यांत देखील यमाई देवीची अनेक उपपीठे आहेत, परंतु सातारा जिल्ह्यातील खटाव तालुक्यातील औंध गावच्या डोंगरावरती आदिमायेचे मुख्यपीठ अर्थात मंदिर आहे. म्हणूनच या ठिकाणास मुळपीठदेवी म्हणून देखील ओळखले जाते.
असे म्हटले जाते की कोल्हापूरची देवी महालक्ष्मी आणि श्री राम यांनी तिला “ये माई” म्हणून हाक मारली. त्यामुळे तिला यमाई देवी म्हणून ओळखले जाते. टेकडीच्या पायथ्यापासून सुरू होणाऱ्या पायऱ्या किंवा दुसर्‍या बाजूने जरा धोकादायक रस्ता या मार्गे टेकडीच्या माथ्यावर पोहोचता येते. वाहने वरपर्यंत पोहोचू शकतात जेथे वरच्या बाजूला पार्किंग उपलब्ध आहे.
काळ्या पाषाणातील देवी महिषासुर मर्दिनी यमाईची मूर्ती जवळपास 2 मीटर उंच असून ती आडवाटे बसलेल्या स्थितीत आहे. या मूर्तीला गदा, बाण, त्रिशूळ आणि पान धारण करणारे चार हात आहेत. मंदिर हे मोठ्या संख्येने मराठी कुटुंबांचे कौटुंबिक देवस्थान (कुळ-दैवत) आहे. मंदिराच्या शिखरावर विविध हिंदू देवतांच्या प्रतिमा आणि मूर्ती आहेत. हे शहर आणि मंदिर अनेक शतकांपासून पंत घराण्याशी जोडलेले आहे. या माजी सत्ताधारी कुटुंबाच्या विद्यमान प्रमुख गायत्रीदेवी पंतप्रतिनिधी यांनी टेकडीवरील यमाई मंदिराच्या शिखरावर 7 किलोग्राम घन सोन्याचा कलश स्थापित केला आहे. टेकडीवरील मंदिराव्यतिरिक्त देवी यमाईचे आणखी एक मंदिर गावात आहे.
मंदिर संकुलात औंधच्या महाराजांच्या खाजगी संग्रहातून स्थापित श्री भवानी संग्रहालय देखील आहे. हे संग्रहालय टेकडीच्या अर्ध्या वाटेवर आहे जिथे पर्यटक पायऱ्या आणि रस्त्याने पोहोचू शकतात. संग्रहालयात एम.व्ही. धुरंधर बाबूराव पेंटर, माधव सातवळेकर आणि राजा रविवर्मा यांसारख्या 19व्या आणि 20व्या शतकातील प्रसिद्ध भारतीय कलाकारांची चित्रे तसेच ब्रिटिश कलाकार हेन्री मूर यांच्या प्रसिद्ध मदर आणि चाइल्ड स्टोन स्ट्रक्चर आहेत.यमाई देवी ही भगवान ज्योतिबाची बहीण म्हणून ओळखली जाते.
स्थानिक मान्यतेनुसार, जेव्हा गावात मूल जन्माला येते तेव्हा यमाई देवी आयुष्याच्या पहिल्या पाच दिवसात मुलाचे भाग्य लिहिते. एका आख्यायिकेत औंधसुर राक्षसाच्या त्रासदायक कृतींचे वर्णन केले आहे, ज्याने स्थानिक रहिवासी आणि ऋषींना यातना दिल्या. त्यांच्या संकटात, त्यांनी देवी अंबाला विनवणी केली, जिने राक्षसाचा पराभव केला, ज्यामुळे या शहराचे नाव औंध पडले.
दुसरी कथा या ठिकाणाला प्रभू रामाशी जोडते. सीता देवीचे अपहरण राक्षस राजा रावणाने केले तेव्हा प्रभू राम, त्यांचा भाऊ लक्ष्मण यांच्यासह अथकपणे तिचा शोध घेत होते. प्रभू रामाची व्यथा पाहून देवी पार्वती खरोखरच भगवान विष्णूचा अवतार आहे की काय अशी शंका येऊ लागली. भगवान शिवाने त्यांना हे पटवून देण्याचा प्रयत्न केला तरीही, देवी पार्वतीने प्रभू रामाची परीक्षा घेण्याचे ठरवले. त्यांनी सीतादेवीचे रूप धारण केले आणि त्यांच्यासमोर प्रकट झाल्या. भगवान विष्णूच्या अवतारामुळे त्यांनी आपली आई म्हणून देवींना ओळखले, प्रभू रामाने लगेच त्यांना आई असे संबोधले. तेव्हा देवी पार्वतीने प्रभू रामाला आशीर्वाद दिला.
कसे पोहचाल-
जवळचे बस स्थानक- औंध,
जवळचे रेल्वे स्टेशन- कराड,
जवळचे विमानतळ- कोल्हापूर.
