राष्ट्रीय शिक्षण दिवस भारतात दर वर्षी ११ नोव्हेंबर रोजी साजरा केला जातो. तसेच हा दिवस भारताचे प्रथम शिक्षणमंत्री मौलाना अबुल कलाम आझाद यांच्या जयंतीनिमित्त साजरा केला जातो.
दरवर्षी राष्ट्रीय शिक्षण दिवस '११ नोव्हेंबर' रोजी साजरा केला जातो. हा दिवस भारताचे महान स्वातंत्र्य सेनानी, प्रसिद्ध शिक्षणतज्ञ आणि स्वतंत्र भारताचे पहिले शिक्षण मंत्री आणि 'भारतरत्न' मिळालेले मौलाना अबुल कलाम आझाद यांच्या स्मरणार्थ साजरा केला जातो. भारतातील शिक्षणाच्या विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावणारे मौलाना अबुल कलाम आझाद यांचा जन्म या दिवशी ११ नोव्हेंबर १८८८ झाला.
तसेच कायदेशीररित्या, 'राष्ट्रीय शिक्षण दिन' ११ नोव्हेंबर २००८ पासून सुरू करण्यात आला आहे. ११ नोव्हेंबर ही तारीख भारतातील प्रसिद्ध व्यक्तिमत्व अबुल कलाम आझाद यांच्याशी संबंधित आहे. या महान व्यक्तिमत्वाचा जन्म सौदी अरेबियातील मक्का येथे झाला.
महात्मा गांधींच्या विचारांनी प्रभावित होऊन भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात सामील झालेले मौलाना अबुल कलाम हे स्वतंत्र भारताच्या फाळणीचे कट्टर विरोधक आणि हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचे सर्वात मोठे पुरस्कर्ते होते. जरी ते उर्दूचे अत्यंत सक्षम लेखक आणि पत्रकार होते, परंतु शिक्षण मंत्री झाल्यानंतर त्यांनी उर्दूऐवजी इंग्रजीला प्राधान्य दिले, जेणेकरून भारताला पाश्चिमात्य देशांशी बरोबरी साधता येईल.
मौलाना आझाद यांचे शिक्षण क्षेत्रातील योगदान
मौलाना आझादांचा असा विश्वास होता की ब्रिटीशांच्या काळात भारताच्या शिक्षणात संस्कृतीचा चांगला समावेश केला गेला नाही, म्हणूनच 1947 मध्ये जेव्हा ते स्वातंत्र्यानंतर भारताचे पहिले शिक्षण मंत्री झाले तेव्हा त्यांनी शिक्षण आणि संस्कृतीच्या संयोजनाकडे विशेष लक्ष दिले. मौलाना आझाद यांच्या नेतृत्वाखाली संगीत नाटक अकादमी, साहित्य अकादमी आणि ललित कला अकादमी या 1950 च्या दशकाच्या सुरुवातीला स्थापन झाल्या. याआधी त्यांनी 1950 मध्येच 'इंडियन कौन्सिल फॉर कल्चरल रिलेशन्स'ची स्थापना केली होती. ते भारताच्या 'सेंट्रल बोर्ड ऑफ एज्युकेशन' चे अध्यक्ष होते, ज्यांचे कार्य केंद्र आणि राज्य स्तरावर शिक्षणाचा प्रसार करणे हे होते. भारतात धर्म, जात आणि लिंग काहीही न करता सर्व मुलांना वयाच्या १४ व्या वर्षापर्यंत प्राथमिक शिक्षण दिले पाहिजे, असा आग्रह त्यांनी मांडला.
मौलाना आझाद हे स्त्री शिक्षणाचे विशेष पुरस्कर्ते होते. त्यांच्या पुढाकाराने 1956 मध्ये भारतात 'विद्यापीठ अनुदान आयोग' ची स्थापना झाली. आझाद जी हे एक दूरदर्शी विद्वान मानले जात होते, ज्यांनी 1950 च्या दशकात माहिती आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करण्यास सुरुवात केली. त्यांच्या शिक्षण मंत्री असताना भारतात 'इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी'ची स्थापना करण्यात आली.
