संत तुकडोजी किंवा तुकडोजी महाराज यांचा जन्म 1909मध्ये महाराष्ट्रातील अमरावती जिल्ह्यातील यावली नावाच्या गावात एका गरीब कुटुंबात झाला. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण तेथे व बारखेडा येथे झाले. सुरुवातीच्या आयुष्यात त्यांचा अनेक थोर ऋषीमुनींच्या संपर्कात होता, पण समर्थ अडकोजी महाराजांची त्यांच्यावर विशेष कृपा झाली आणि ते त्यांचे शिष्य झाले.
तुकडोजी महाराजांचे मूळ नाव माणिक होते. तुकडोजी महाराजांचे नाव तुकडोजी आहे कारण त्यांनी त्यांचे बालपण भजन गाताना मिळालेल्या दानावर व्यतीत केले. त्यांचे नाव त्यांचे गुरू अडकोजी महाराजांनी दिले होते. ते स्वतःला 'तुकड्यादास' म्हणायचे.
महाराजांनी 1935 च्या सुमारास मोठा यज्ञ केला होता. यामध्ये 3 लाखांहून अधिक लोकांनी सहभाग घेतल्याचे सांगण्यात येत आहे. त्यामुळे त्यांची ख्याती दूरवर पसरली. त्यामुळे 1936 मध्ये त्यांना महात्मा गांधींनी सेवाग्राम आश्रमात बोलावले होते. तेथे ते सुमारे एक महिना राहिले आणि नंतर त्यांनी स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेतला.
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांच्या आंदोलनामुळे त्यांना चंद्रपुरात इंग्रजांनी अटक करून 28 ऑगस्ट ते 02 डिसेंबर 1942 पर्यंत नागपूर आणि नंतर रायपूर कारागृहात ठेवले.
तुरुंगातून सुटल्यानंतर त्यांनी अमरावतीजवळील मोजारी येथे गुरुकुंज आश्रम स्थापन केला. तेथे त्यांनी त्यांच्या अनुभवांच्या आणि अंतर्दृष्टीच्या आधारे 'ग्रामगीता' रचली, ज्यामध्ये त्यांनी ग्रामीण भारताच्या विकासासाठी एक नवीन कल्पना मांडली, जी आजच्या परिस्थितीचे प्रतिनिधित्व करते. गावाच्या विकासानेच देशाचा विकास होईल, असा त्यांचा विश्वास होता. त्यांच्या विचारसरणीचा केंद्रबिंदू गावोन्नती आणि ग्राम कल्याण हा होता. यासाठी त्यांनी ग्रामीण विकासाच्या विविध समस्यांच्या मूळ स्वरूपाची कल्पना मांडली आणि त्या कशा सोडवता येतील याबाबतच्या उपाययोजना व योजनाही त्यांनी मांडल्या.
संत तुकडोजी महाराजांनी केवळ महाराष्ट्रातच नव्हे तर देशभर प्रवास करून आध्यात्मिक, सामाजिक आणि राष्ट्रीय एकात्मतेचा उपदेश केला. एवढेच नाही तर 1955 मध्ये त्यांनी जपानसारख्या देशात जाऊन सर्वांना विश्व बंधुतेचा संदेश दिला. 1956 मध्ये त्यांनी स्वतंत्र भारतातील पहिली संत संघटना स्थापन केली. शेवटच्या काळापर्यंत त्यांनी आपल्या प्रभावी खंजाडी भजनातून आपल्या विचारसरणीचा प्रचार करून आध्यात्मिक, सामाजिक, राष्ट्रप्रबोधन केले. त्यांच्या संस्थेचे सेवक आजही कार्यरत आहेत. त्यांचा मृत्यू 14 ऑक्टोबर 1968 मध्ये झाला.
