हॉर्नबिल पक्षी सहसा आयुष्यभर एकाच जोडीदारासोबत राहतात. कठीण टप्पा येतो जेव्हा मादी मुलांना जन्म देते. या मुलांना वाढवण्यासाठी, मादी पक्षी तीन महिने घरट्यात बंदिस्त राहते. नर हॉर्नबिल त्याच्या त्यांना खायला घालतो. जर नर परत आला नाही तर मादी मुलांसह घरट्यातच मरते.
जसे मानव स्वतःसाठी घर शोधतात, तसेच हॉर्नबिल पक्षी झाडांच्या फांद्यांच्या पोकळीत आपले घरटे बनवतात. मादी हॉर्नबिल मुलांना वाढवण्यासाठी सुमारे ३ महिने स्वतःला घरट्यात कोंडून ठेवते. बंदिवासात असताना, श्वास घेता यावा आणि अन्न मिळावे म्हणून एक उघडे छिद्र असते. नर हॉर्नबिल त्याच्या चोचीने तिला खायला घालतो. जर नर परत आला नाही तर मादी मुलांसह घरट्यातच मरते. हॉर्नबिलचे स्थानिक नाव धनेश आहे आणि वैज्ञानिक नाव बुसेरोस बायकोर्निस आहे.
प्रजनन हंगामात (जानेवारी ते एप्रिल), आशिया, आफ्रिका, मलेशिया इत्यादी देशांमध्ये आढळणाऱ्या या पक्ष्याचा किलबिलाट ऐकू येतो. हॉर्नबिल पक्षी त्यांच्या चोचीने झाडाच्या फांद्या आणि बुंध्यांना टोचून त्यांचे घरटे बनवतात. मादी घरट्यात स्वतःला घरटे बांधते आणि तिच्या मलमूत्राने आणि फळांच्या लगद्याने छिद्र बंद करते. ती घरट्यात एक किंवा दोन अंडी घालते. सुमारे ३८ दिवसांच्या काळजीनंतर, अंड्यातून पिल्ले बाहेर पडतात. ते उडण्यास सक्षम होईपर्यंत नर घरट्यात अन्न पोहोचवतो. मादा नरांपेक्षा लहान असतात. त्यांची लांबी ९५-११० सेमी, वजन २-४ किलो, पंखांचा विस्तार ५० सेमी असतो.
हॉर्नबिल हे नाव त्याच्या शिंगासारख्या चोचीवरून पडले आहे. हॉर्नबिल हा जगातील सर्वात आकर्षक पक्ष्यांपैकी एक आहे. गायीच्या शिंगासारखी त्याची आश्चर्यकारक रंगीत चोच आणि त्यावर हाडांपासून बनवलेले हेल्मेट ते आकर्षक बनवते. हेल्मेटसारख्या हाडाची मजबूत रचना शत्रूवर तीव्र हल्ला करण्यास मदत करते. या गुणामुळे त्याला 'हॉर्नबिल' असे नाव देण्यात आले आहे. तीक्ष्ण चोच त्यांना लढण्यास, पंख साफ करण्यास, घरटे बनवण्यास आणि शिकार पकडण्यास मदत करते.
सर्वभक्षी पक्ष्याला फळांचा गर आवडतो
साधारणपणे हॉर्नबिल हा सर्वभक्षी पक्षी आहे. परंतु प्रजनन काळात, नर पक्षी अंजीर, वन्य फळे, आंबा, फुले, कळ्या इत्यादींचा गर अन्न म्हणून गोळा करतो.
