उत्कृष्ट लेखिका मालती जोशी 'मालवा की मीरा' म्हणून ओळखल्या जात होत्या

सोपी-सरळ आणि मनोरंजक भाषा... घरगुती कहाण्या... मुलांसाठी कविता. सासू-सून, नणंद-भावजय, दिर-जावा, आणि पती-पत्नी अशी पात्रे. प्रसिद्ध लेखिका, कथाकार आणि कवयित्री मालती जोशी यांच्या लेखनाचे हे काही मुख्य केंद्रबिंदू होते. त्यांच्या कथांमध्ये कोणत्याही पात्राने कधीही सिगारेट ओढली नाही किंवा दारू प्यायली नाही. कोणतीही स्त्री बोल्ड भूमिकेत दिसली नाही आणि कोणताही पुरुष आवारा नव्हता.

कुटुंब आणि नातेसंबंधांच्या रचनेने सजवलेल्या त्यांच्या घरगुती कथा बघायला गेलो तर घरगुती होत्या, परंतु त्या कथांनी देशाच्या आणि समाजाच्या प्रत्येक वर्गावर प्रभाव सोडला. घरगुती कथाकाराच्या घरगुती कथा संपूर्ण देशात लोकप्रिय झाल्या असे म्हणणे चुकीचे ठरणार नाही. घरगुती कथा लिहिणाऱ्या मालती जोशी यांना मालव्याची मीरा असे म्हटले जात असे. तथापि, त्यांची कीर्ती मालव्याच्या सीमा ओलांडून देशभर पसरली आहे.

स्‍मृति कल्‍प या माध्यामातून मालती यांचे स्मरण : हिंदी भाषेतील या अतिशय साध्या आणि सहज स्वभावाच्या लेखिका यांचे ४ जून रोजी त्यांच्या ९१ व्या वाढदिवसानिमित्त त्यांच्या कुटुंबियांनी आणि प्रियजनांनी अतिशय साध्या पद्धतीने स्मरण केले. त्यांचे पुत्र सच्चिदानंद जी यांच्या मार्गदर्शनाखाली, मालती जोशी यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ ४ आणि ५ जून रोजी इंदूर येथील जाल सभागृहात 'स्मृती कल्प' नावाचा दोन दिवसांचा कार्यक्रम आयोजित करण्यात आला. या कार्यक्रमात त्यांचे कुटुंब, त्यांचे वाचक, मित्र, नातेवाईक आणि त्यांच्या समकालीन लेखकांनी त्यांच्या आठवणींसह त्यांचे स्मरण केले आणि श्रद्धांजली वाहिली. या खास प्रसंगी माजी लोकसभा अध्यक्षा सुमित्रा महाजन, लेखक सूर्यकांत नागर, सरोज कुमार, ऋषिकेश जोशी आणि चंद्रशेखर दिघे यांच्यासह मालती जोशी यांच्या कुटुंबातील सदस्य उपस्थित होते.

माजी लोकसभा अध्यक्षा सुमित्रा महाजन यांनी त्यांचे संस्मरण कथन केले आणि त्यांच्या साहित्यिक व्यक्तिमत्त्वाची आठवण करत म्हटले की जरी त्या घरगुती कथा लिहित असल्या तरी, एक घरगुती स्त्री ही संपूर्ण जगाला जाणणारी असते. लेखक सूर्यकांत नागर यांनी त्यांच्या आठवणी सामायिक करत मालती जोशी यांच्या कथांमधील काही अंश सांगितले. कवी सरोज कुमार यांनी मालती जोशी यांच्यासोबतच्या आठवणींना उजाळा दिला. ते म्हणाले की, प्रत्येक घराच्या कथा लिहिणाऱ्या मालती यांना एकेकाळी मालव्याची मीरा असेही म्हटले जात असे. तथापि, त्या मालव्याच्या परिघाच्या पलीकडेही होत्या. ऋषिकेश जोशी, चंद्रशेखर दिघे आणि संजय पटेल यांनीही मालती जोशींसोबतच्या आठवणी कथन केल्या आणि त्यांच्या कथा वाचल्या.

सोमनाथ मालती जोशी ट्रस्ट स्थापना : कार्यक्रमादरम्यान, सच्चिदानंदजींच्या मुलाने घोषणा केली की सोमनाथ मालती जोशी ट्रस्टची स्थापना त्यांच्या ताईंच्या आठवणी जिवंत ठेवण्यासाठी आणि त्यांच्या साहित्यिक योगदानाचे स्मरण करण्यासाठी करण्यात आली आहे. या ट्रस्टच्या माध्यमातून साहित्यिक आणि सामाजिक उपक्रम राबविले जातील आणि नवीन लेखकांना मार्गदर्शन केले जाईल.

दोन नाटके सादर करण्यात आली: या कार्यक्रमात इंदूरच्या एका प्रसिद्ध नाट्य कलाकाराच्या दिग्दर्शनाखाली दोन नाटके सादर करण्यात आली. पहिले नाटक चंदन की छाव में आणि दुसरे नाटक पातक्षेप होते. प्रेक्षकांनी या नाटकांचा भरपूर आनंद घेतला.

मालती जोशी यांच्या नावाखातर त्यांचे चाहते आले: लेखिका मालती जोशी यांच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ आयोजित या कार्यक्रमात शेकडो श्रोते तिच्या कथा आणि कविता ऐकण्यासाठी जाल सभागृहात आले होते. या यशस्वी कार्यक्रमावरून मालती जोशी यांच्या लोकप्रियतेचा अंदाज लावता येतो.

मालती जोशींचे कथासंग्रह: मालती जोशी यांच्या प्रमुख कथासंग्रहांमध्ये पाषाण युग, मध्यांतर, समर्पण का सुख, मन न हुए दस बीस,  मालती जोशी की कहानियां, एक घर हो सपना का, विश्वास गाथा, आखिरी शर्त, मोरी रंग दे चुनरिया, एक सार्थक दिन आदी कथासंग्रहांचा समावेश आहे. दादी की घड़ी, जीने की राह, परीक्षा और पुरस्कार, स्नेह के स्वर, सच्चा सिंगार इतर मुलांसाठी कहाणी संग्रह तर त्यांनी कादंबऱ्या आणि आत्मचरित्र देखील लिहिले आहेत. पटाक्षेप, सहचारिणी, शोभा यात्रा, राग विराग इत्यादी सर्वात महत्त्वाच्या कादंबऱ्या आहेत. त्यांनी मेरा छोटा सा अपनापन हा गीतसंग्रहही लिहिला. त्यांनी 'इस प्यार को क्या नाम दूं?' नावाचे चरित्रही लिहिले आहे.

मालती जोशी यांनी अनेक भाषांमध्ये लेखन केले: मालती जोशी यांचे काम मराठी, उर्दू, बंगाली, तमिळ, तेलगू, पंजाबी, मल्याळम आणि कन्नड अशा इतर भारतीय भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहे. त्यांच्या कामाचे रशियन, जपानी आणि इंग्रजीसारख्या परदेशी भाषांमध्येही भाषांतर झाले आहे. मालती जोशी यांच्या अनेक कथा दूरदर्शनसाठी रूपांतरित करण्यात आल्या होत्या, ज्या दूरदर्शनने प्रसारित केल्या होत्या. जया बच्चन निर्मित आणि दूरदर्शनवर प्रसारित होणारी सात फेरे ही मालिका मालती जोशीच्या कथेवर आधारित होती. गुलजार निर्मित 'किरदार' या दूरदर्शन मालिकेतही त्यांची कथा दाखवण्यात आली होती.