Nepal earthquake : शुक्रवारी पहाटे नेपाळमधील काठमांडूजवळ एक शक्तिशाली भूकंप झाला, ज्याची तीव्रता रिश्टर स्केलवर 6.1 होती. बिहारमधील समस्तीपूरमध्येही भूकंपाचे धक्के जाणवले. भूकंपामुळे कोणत्याही प्रकारची जीवित किंवा वित्तहानी झाल्याचे तात्काळ वृत्त नाही.
राष्ट्रीय भूकंप देखरेख आणि संशोधन केंद्राच्या मते, काठमांडूपासून 65 किमी पूर्वेला असलेल्या सिंधुपालचौक जिल्ह्यातील कोडरी महामार्गावर पहाटे3.51 वाजता 6.1 रिश्टर स्केल तीव्रतेचा भूकंप झाला. काठमांडू खोऱ्यात आणि आसपास भूकंपाचे धक्के जाणवले.
नेपाळ हे सर्वात सक्रिय टेक्टोनिक झोनपैकी एकामध्ये आहे (भूकंपीय झोन चार आणि पाच), ज्यामुळे वारंवार भूकंप होतात. 2015 मध्ये हिमालयीन राष्ट्राला आतापर्यंतचा सर्वात मोठा भूकंप आला होता. त्या वेळी झालेल्या 7.8 तीव्रतेच्या भूकंपात 9,000 हून अधिक लोक मृत्युमुखी पडले आणि 10 लाखांहून अधिक इमारतींचे नुकसान झाले.
हे उल्लेखनीय आहे की गुरुवारी रात्री 2.25 वाजता आसाममधील मोरीगावमध्ये लोकांना भूकंपाचा धक्का जाणवला. नॅशनल सेंटर फॉर सिस्मोलॉजी (एनसीएस) नुसार, रिश्टर स्केलवर त्याची तीव्रता 5.0 नोंदवली गेली. यापूर्वी 25 फेब्रुवारी रोजी ओडिशातील पुरीजवळ भूकंपाचा जोरदार धक्का जाणवला होता, ज्याची तीव्रता 5.1 इतकी होती. कोलकातासह अनेक शहरांमध्ये भूकंपाचे धक्के जाणवले. लोक घाबरून घराबाहेर पडले.
भूकंप का होतात: होळकर विज्ञान महाविद्यालयाचे माजी प्राचार्य, प्रा. राम श्रीवास्तव वेबदुनियाशी बोलताना म्हणतात की पृथ्वीवर भूकंप होतच राहतात. दररोज अंदाजे 30 ते 35 भूकंप होतात, परंतु त्यांची तीव्रता 2.5 आणि 3 असल्याने ते एकतर जाणवत नाहीत किंवा खूप सौम्यपणे जाणवतात.
खरंतर, जसे आपल्या घराच्या वरती छप्पर असते, तसेच जमिनीखालीही एक छप्पर असते, ज्याला बेसाल्टिक थर म्हणतात. एवढेच नाही तर द्वीपकल्पांच्या प्लेट्स एकमेकांना तुटल्या आहेत आणि त्यामध्ये भेगा पडल्या आहेत. जेव्हा या प्लेट्स (टेक्टोनिक्स) एकमेकांना धडक देतात आणि त्यांच्या धडकचा वेग वाढतो तेव्हा खडक हालचाल करतात. भूकंप होण्याचे हेच कारण आहे. साधारणपणे 3-4 तीव्रतेची भूकंपाची तीव्रता असल्यास कोणतेही नुकसान होत नाही, परंतु जेव्हा भूकंपाची तीव्रता 5-6-7 किंवा त्याहून अधिक असते तेव्हा नुकसान जास्त होते.
श्रीवास्तव म्हणतात की प्लेट्सच्या टक्करीमुळे हिमालयाची निर्मिती झाली. भूकंपामुळे द्वापर काळातील द्वारका शहरही समुद्रात बुडाले. हिंदुकुश पर्वतांपासून ते ईशान्येकडील भाग भूकंप संवेदनशील क्षेत्रात येतो, जिथे भूकंप होत राहतात. भूकंपाचा अंदाज लावणे अत्यंत अशक्य आहे. असे म्हटले जाते की जेव्हा सूर्याच्या ज्वाला बाहेर पडतात तेव्हा त्या वरच्या वातावरणाशी आदळतात आणि भूकंप घडवतात. तथापि, याची देखील पुष्टी झालेली नाही.
आपत्ती कशी टाळायची: आपत्ती व्यवस्थापन तज्ज्ञ डॉ. अनिकेत साने म्हणतात की 2001 मध्ये झालेल्या भूकंपामुळे गुजरातला खूप नुकसान सहन करावे लागले. कच्छ प्रदेशातील 50 ते60 टक्के इमारती उद्ध्वस्त झाल्या. ते म्हणाले की भूकंपाचा अंदाज आधीच लावता येत नाही परंतु भूकंपापासून स्वतःला वाचवण्यासाठी भूकंपपूर्व आपत्ती योजना तयार करता येते.
ते म्हणाले की भूकंपामुळे कोणीही मरत नाही. इमारतींच्या ढिगाऱ्याखाली गाडल्यामुळे जास्त लोक मृत्युमुखी पडतात. यासाठी आपण भूकंप प्रतिरोधक घरे बांधली पाहिजेत. भूकंप प्रतिरोधक इमारती बांधण्यासाठी रेक्ट्रोफिलिंग मटेरियल वापरले जाते. सरकारने यासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे देखील जारी केली आहेत.
भूकंप टाळण्यासाठीचा महत्त्वाचा वाक्यांश उद्धृत करताना साने म्हणाले की, भूकंपाच्या वेळी थांबा, वाकून जा, झाकून जा आणि स्वतःला वाचवा हे धोरण स्वीकारले पाहिजे. भूकंपाच्या वेळी आपण टेबलाखाली लपून किंवा दाराच्या चौकटीखाली उभे राहून स्वतःचे संरक्षण केले पाहिजे. जर डोके वाचले तर वाचण्याची शक्यता वाढते.
