भोपाळ, मध्य प्रदेश येथे 2-3 डिसेंबर 1984 रोजी एक वेदनादायक दुर्घटना घडली. इतिहासात ज्याला भोपाळ गॅस दुर्घटना असे म्हटलं जातं. भोपाळमधील युनियन कार्बाइड नावाच्या कंपनीच्या कारखान्यातून विषारी वायूची गळती झाली, ज्यामुळे 15000 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला आणि अनेकांना विविध प्रकारचे शारीरिक अपंगत्व ते अंधत्व आले, ज्यांना आजही या शोकांतिकेचा सामना करावा लागत आहे.
भोपाळ वायू दुर्घटनेत मिथाइल आयसोसायनाइट (Mic) नावाच्या विषारी वायूची गळती झाली होती. ज्याचा वापर कीटकनाशके बनवण्यासाठी केला जात होता. वेगवेगळ्या स्त्रोतांच्या भिन्न मतांमुळे मृतांच्या संख्येचा अंदाज बदलतो, तरीही अधिकृत मृतांची संख्या पूर्वी 2,259 इतकी नोंदवली गेली होती.
मध्य प्रदेशच्या तत्कालीन सरकारने 3,787 लोकांच्या मृत्यूची पुष्टी केली होती, तर इतर अंदाजानुसार दोन आठवड्यांत 8000 हून अधिक लोक मरण पावले आणि आणखी 8000 लोक श्वासाद्वारे पसरलेल्या रोगांमुळे मरण पावले. तो भीषण प्रसंग आठवला की पीडितांचे डोळे अजूनही पाणावतात.
हिवाळ्यातील थंडीची रात्र होती, लोक शांतपणे झोपले होते. 2 डिसेंबर 1984 रोजी भोपाळ येथील चोला रोड येथे असलेल्या युनियन कार्बाइड कारखान्यात अधिकारी, कर्मचारी आणि मजूर नेहमीप्रमाणे प्लांट परिसरात आपले काम करत होते.
पण त्या रात्री हजारो लोक मरणासन्न झोपी जातील हे कुणाला माहीत आहे का? 2 डिसेंबर 1984 च्या रात्री प्लांटमधून गॅसची गळती झाली आणि ही शोकांतिकेची कहाणी बनली. आता पहा आणि त्या रात्री कारखान्यात वेळोवेळी काय घडले ते समजून घ्या.
भोपाळ गॅस घटना: 2 डिसेंबर 1984 रात्री 8 वाजता: युनियन कार्बाइड कारखान्याची नाईट शिफ्ट आली होती, तिथे पर्यवेक्षक आणि कामगार काम करत होते.
भोपाळ गॅस घटना: 2 डिसेंबर 1984 रात्री 9 वाजता: भुयारी टाकीजवळील पाइनलाईनच्या साफसफाईच्या कामासाठी सुमारे अर्धा डझन कामगार निघून जातात.
भोपाळ गॅस घटना: 2 डिसेंबर 1984 रात्री 10 वाजता: कारखान्याच्या भूमिगत टाकीमध्ये रासायनिक अभिक्रिया सुरू झाली, टँकरचे तापमान 200 अंशांवर पोहोचले आणि गॅस तयार होऊ लागला.
भोपाळ गॅस घटना: 2 डिसेंबर 1984 रात्री 10:30 वाजता: टाकीतील गॅस पाईपपर्यंत पोहोचू लागला. व्हॉल्व्ह व्यवस्थित बंद होत नसल्याने टॉवरमधून गॅस गळती होऊ लागली.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 12:15 वाजता: तेथे उपस्थित कर्मचारी घाबरू लागले. व्हॉल्व्ह बंद करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला पण नंतर अलार्म सायरन वाजू लागला.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 12:50 वाजता: आजूबाजूच्या वस्त्यांमध्ये राहणाऱ्या लोकांना गुदमरणे, खोकला, डोळ्यात जळजळ, पोट फुगणे आणि उलट्या होण्याचा अनुभव येऊ लागला.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 1:00 वाजता: पोलिसांना खबर देण्यापूर्वीच चेंगराचेंगरी झाली. पण कारखान्याचे संचालक म्हणाले - गळती झाली नाही.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 2:00 वाजता: काही वेळाने रुग्णालयाच्या आवारात अशा रुग्णांची गर्दी झाली होती.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 2:10 वाजता: कारखान्यातून अलार्म सायरनच्या आवाजाने लोक घराबाहेर पळत होते आणि त्यांची प्रकृती खालावली होती. संपूर्ण शहरात गॅस पसरला होता.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 दुपारी 4:00 वाजता: झोपेच्या कुशीत असलेले हजारो लोक एका क्षणात विषारी वायूचे रुग्ण झाले होते. दरम्यान, गॅस गळतीवर नियंत्रण आणण्यात आले.
भोपाळ गॅस घटना: 3 डिसेंबर 1984 सकाळी 6 वाजता: पोलिसांच्या वाहनांनी परिसरात ध्वनिक्षेपकाद्वारे इशारे देण्यास सुरुवात केली. हजारो गॅसबाधित लोक एकतर शहरातील रस्त्यावर मरत होते किंवा जीव वाचवण्यासाठी इकडे तिकडे धावत होते.
प्रत्येकाला काही मूलभूत माहिती असली पाहिजे
ऑफिस, मोठमोठ्या इमारती, सरकारी इमारती, कारखाने किंवा सार्वजनिक ठिकाणी सुरक्षेसाठी फायर अलार्म, स्मोक अलार्म आणि इतर अनेक प्रकारचे अलार्म तुम्ही पाहिले असतील, पण कुठेतरी सुरक्षेच्या निकषांबद्दल कोणी सूचना फलक पाहिला आहे. किमान आपल्या सर्वांना प्राथमिक माहिती असली पाहिजे जेणेकरुन आपण स्वतः काही पावले उचलू शकू ज्यामुळे कोणतीही दुर्घटना टाळता येईल. भोपाळ वायू दुर्घटनेबद्दल असे म्हटले जाते की जर लोकांनी ओल्या कपड्याने श्वास घेतला असता, तर कदाचित मिथाइल आयसोसायनाइटचे विष कमी झाले असते आणि मृत्यू टाळता आले असते.
