हैदराबाद येथील एक महिला पतीसोबत मतभेद झाल्यानंतर घर सोडून दुस-या राज्यात राहायला गेली.
आपल्याबद्दलचा कोणताही तपशील कुणालाच कळणार नाही याची तिने काळजी घेतली होती. तिने आपली ओळख बदलून नव्या आयुष्याला सुरुवात केली.
पाच वर्षांनंतर तिच्या एका छोट्या कामामुळे पोलिसांच्या तेलंगणा महिला सुरक्षा शाखेला तिचा ठावठिकाणा लागला. वर्षानुवर्षे गूढ राहिलेल्या महिलेचा ठावठिकाणा अखेर कळला. ही महिला कोण आहे? तिची कथा काय आहे?
हैदराबाद येथील फातिमाचे (नाव बदलले आहे) 29 जून 2018 रोजी निधन झाले. ती शहरातील एका प्रसिद्ध हॉटेल मालकाची मुलगी आहे.
हुमायून नगरमध्ये ती पतीसोबत ज्या घरात राहत होती तिथून निघून गेली आणि परत आलीच नाही. ती फोनही घरीच ठेवून गेली.
फातिमाच्या पालकांनी तिच्या बेपत्ता होण्याची तक्रार पोलिसांत दाखल केली. हुंड्यासाठी छळ केल्याचा गुन्हा पतीविरुद्ध दाखल करण्यात आला होता. पोलिसांचा प्राथमिक तपासही त्याच दिशेने सुरू होता.
"बेपत्ता होण्याची ही तिची पहिलीच वेळ नव्हती. यापूर्वी 2014 आणि 2015 मध्ये दोन वेळा बेपत्ता झाल्यानंतर तक्रार नोंदवण्यात आली होती. दोन्ही वेळेस ती घरी परत आली होती. तिसर्‍या वेळेस मात्र ती परत आली नाही. कुटुंबात काही मतभेद होते. म्हणून ती गायब झाली होती का? त्यादृष्टीनेही तपास करण्यात आला. मात्र, तिच्या बेपत्ता होण्यामागे एक नवीन गोष्ट समोर आली आहे," असे महिला सुरक्षा विभागाचे पोलिस उपनिरीक्षक हरीश यांनी बीबीसीला सांगितले.
कुटुंबातील सदस्यांना घरात ठेवलं आणि कुलूप लावलं
या प्रकरणाच्या तपासाचा एक भाग म्हणून पोलिसांनी सीसीटीव्ही फुटेज तपासले. 29 जून 2018 रोजी कुटुंबियांना घरात ठेवून बाहेरून कुलूप लावून ती निघून गेली. सीसीटीव्ही फुटेजमध्ये फातिमा स्वतःहून घरातून बाहेर पडताना दिसत आहे.
तिच्या वडिलांनी 2019 मध्ये तेलंगणा उच्च न्यायालयात हेबियस कॉर्पस याचिका दाखल केली कारण त्यांच्या मुलीचा ठावठिकाणा लागत नव्हता.
न्यायालयाच्या आदेशानुसार हे प्रकरण तेलंगणा महिला सुरक्षा शाखेकडे वर्ग करण्यात आले. महिला सुरक्षा विभागाचे पोलिस उपनिरीक्षक पी. हरीश यांनी तपास हाती घेतला.
फातिमाच्या मैत्रिणींकडे चौकशी केली असता तिने मोबाईल फोनच्या मदतीने टॅक्सी बुक केल्याचे समजले. त्यावेळी काय झाले हे जाणून घेण्यासाठी त्यांनी टॅक्सी कंपनीकडून तिचे व्हॉईस रेकॉर्डिंग घेतले आणि ते ऐकले. पोलिसांनी टॅक्सी बुकिंगचे तपशील तपासले.
"ती कॅब बुक करून पुण्याला गेली असल्याचे आम्हाला समजले. पण ती नेमकी कुठे गेली हे कळणे कठीण होते. तिने टॅक्सी बुक केलेला फोनही तिच्याकडे नव्हता. तपासात एक छोटासा सुगावा हाती लागला असे आम्हाला वाटले, पण नंतर तो मार्गही बंद झाला. त्याच वेळी कोरोनाचा प्रसार झाल्यामुळे तपास थांबवण्यात आला," असं पोलिस उपनिरीक्षक हरीश यांनी बीबीसीला सांगितले.
नाव, धर्म, ओळख बदलली...
ती महिला घर सोडून पुण्याहून मुंबईला गेली. तिथे तिने आपली ओळख पूर्णपणे बदलल्याचे पोलिसांना आढळले.
नाव, धर्म, पेहराव... सर्व काही बदलण्यात आले. तिथे भेटलेल्या व्यक्तीशी तिने लग्न केले. त्यानंतर आपल्या पतीसह ती एका धर्मादाय संस्थेच्या वतीने सेवा कार्यक्रम राबवायची.
"बेपत्ता झाल्यानंतर तिच्या फोटोचा तिच्या आत्ताच्या पोशाखाशी काहीही संबंध नव्हता. ती पूर्णपणे बदललेली होती, जणू काही भूतकाळाशी तिचा काहीही संबंध नव्हता. तिच्या केसांचा रंग वेगळा आहे. तिने नवीन आयुष्य सुरू केले... लग्न करून तिच्या पतीसोबत राहू लागली. सामाजिक संस्थेच्या वतीने आयोजित एका कार्यक्रमात ती सहभागी झाली होती. पण आम्ही तिला पाहिल्यानंतर ओळखू शकलो नाही," पोलिस उपनिरीक्षक हरीश म्हणाले.
ती कशी सापडली?
फातिमाने या वर्षी जुलैमध्ये तिचे आधार कार्ड अपडेट केले. तेव्हा पोलिसांना ती सापडली.
"जेव्हा आधार अपडेट केले गेले, तेव्हा आम्हाला कळले की फातिमाने डिजिटल तपास साधनांचा वापर केला होता. तेलुगुमधून मराठीमध्ये रूपांतरित केलेले तिचे नवीन नाव आम्हाला कळले. आधार कार्डासोबत जोडलेला बँक खात्याचा तपशील आम्हाला माहित आहे.
तिच्या नावाची एक इंस्टाग्राम प्रोफाइल दिसते. पोस्टच्या आधारे, आमच्या लक्षात आले की ती गोव्यातील आहे. आम्ही तिथे जाऊन तिची ओळख पटवून घेतली आणि फेशियल रेकग्निशन तंत्रज्ञानाच्या मदतीने तिच फातिमा असल्याची खात्री केली,” असं एका पोलीस अधिकाऱ्याने सांगितले.
फेशियल रेकग्निशन तंत्रज्ञानाचा भाग म्हणून आयरिश तपशील घेतल्यानंतर पोलिसांना तिच फातिमा असल्याची खात्री पटली.
तिने मुंबईत ज्या पुरुषाशी लग्न केले होते त्यालाही फातिमाची पूर्वीची ओळख माहित नव्हती, असं पोलिसांनी सांगितलं.
उच्च न्यायालय काय म्हणालं?
26 जुलै रोजी फातिमाची ओळख पटवून गोव्यातून हैदराबादला आणण्यात आलं. त्यानंतर त्यांना उच्च न्यायालयात हजर करण्यात आलं.
ती मुलगी नसून प्रौढ आहे. राज्याच्या अतिरिक्त पोलिस महासंचालक शिखा गोयल यांनी बीबीसीला सांगितलं की, "न्यायालयाने तिला खटल्यादरम्यान तिच्या मनाप्रमाणे आयुष्य जगण्याची परवानगी दिली आहे."
"हे एक अनोखे प्रकरण आहे. डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या वापराने, आम्ही हरवलेल्या महिलेचा शोध लावण्यात यशस्वी झालो.
तेलंगणा राज्याच्या निर्मितीनंतर महिला सुरक्षा नावाचा विशेष विभाग सुरू करण्यात आला आहे. हरवलेल्या महिला आणि मुलांचा शोध घेण्यासाठी आमचा विभाग विशेष पुढाकार घेत आहे. आम्ही उपलब्ध असलेल्या नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करत आहोत,” असंही त्या म्हणाल्या.
महिला आणि मुलांची अवैध तस्करी रोखण्यासाठी मानवी तस्तकी प्रतिबंधक विभाग कार्यरत आहे. 'मिसिंग पर्सन मॉनिटरींग सेल' हा वेगळा विभाग आहे. बेपत्ता प्रकरणांचा सुगावा लावण्यात तेलंगणाने खूप चांगली कामगिरी केली आहे. शिखा गोयल यांनी बीबीसीला सांगितले की, "आम्ही राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा खूप पुढे आहोत, विशेषत: हरवलेल्या महिलांची प्रकरणे सोडवण्यात.
राष्ट्रीय गुन्हे नोंदणी विभाग (NCRB) च्या आकडेवारीनुसार, 2021 मध्ये हरवलेल्या महिलांचा शोध लागण्याची राष्ट्रीय सरासरी 56.2 टक्के होती, तर तेलंगणामध्ये हीच आकडेवारी 87.8 टक्के होती.
डेटा गोपनीयतेचा मुद्दा समोर
फातिमा प्रकरणातील पोलिस तपासात डेटा गोपनीयतेचा मुद्दा महत्त्वाचा ठरला आहे.
एंड नाऊ फाउंडेशनचे संस्थापक अनिल रचमल्ला यांनी मत व्यक्त केले की, जर आधार तपशील इतर विभागांच्या हातात असेल तर ते थोडे बैचेन करणारे असेल.
"एखाद्या व्यक्तीचे मागील तपशील जसे की आधार, पॅन इतर कोणत्याही व्यक्तीला किंवा विभागाला माहित नसावेत. आधार तपशीलांच्या आधारे प्रकरण सोडवल्यास, डेटाच्या गोपनीयतेचा मुद्दा समोर येईल. या विशिष्ट प्रकरणाच्या तपासात न्यायालयाने दिलेला आदेश महत्त्वाचा आहे, हे लक्षात घेतले पाहिजे, असे अनिल यांनी बीबीसीला सांगितले.