दरवर्षी 26 जानेवारीला आपण भारतीय प्रजासत्ताक दिन उत्साहात साजरा करतो. 26 जानेवारी रोजी भारत एक सार्वभौम प्रजासत्ताक बनला. भारताला 1947 मध्ये ब्रिटीशांपासून स्वातंत्र्य मिळाले, परंतु 26 जानेवारी 1950 पर्यंत संविधान लागू झाले नव्हते.
संविधान अंमलात आल्यानंतर भारत स्वतंत्र आणि सार्वभौम प्रजासत्ताक बनला. आपण भारतीय धार्मिक भेदभाव न ठेवता राष्ट्रीय सण म्हणून हा दिवस मोठ्या थाटामाटात आणि उत्साहाने साजरा करतो. या दिवशी देशभरातील शाळा, महाविद्यालये, सरकारी कार्यालये ते सर्व सामान्य ठिकाणी तिरंगा फडकवला जातो.
या विशेष प्रसंगी दरवर्षी इंडिया गेट ते राष्ट्रपती भवनापर्यंत राजपथावर एक भव्य परेड देखील आयोजित केली जाते. या परेडमध्ये भारतीय लष्कर, हवाई दल, नौदल इत्यादींच्या विविध रेजिमेंट्स भाग घेतात.
संविधानाची अंमलबजावणी 26 जानेवारीलाच का झाली?
वास्तविक, 26 जानेवारीची निवड केली गेली कारण या दिवशी 1930 मध्ये भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसने भारताच्या पूर्ण स्वातंत्र्याची घोषणा केली. ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून पाहिले तर 1929 मध्ये पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या अध्यक्षतेखाली भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या माध्यमातून एक बैठक आयोजित करण्यात आली होती. ज्यामध्ये सर्वसंमतीने असे घोषित करण्यात आले की इंग्रजी सरकारने 26 जानेवारी 1930 पर्यंत भारताला डोमिनियन दर्जा द्यावा. ज्यानंतर भारताला ब्रिटीश साम्राज्याखालील स्वायत्त राज्याचा दर्जा मिळताच भारत स्वतःला पूर्णपणे स्वतंत्र घोषित करेल.
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, संविधान सभेची घोषणा झाली आणि 9 डिसेंबर 1947 रोजी तिचे कार्य सुरू झाले. भारतीय संविधान संविधान सभेच्या माध्यमातून 2 वर्षे 11 महिने 18 दिवसात तयार करण्यात आले आणि 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधान सभेचे अध्यक्ष डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांच्याकडे भारताचे संविधान सुपूर्द करण्यात आले. त्यामुळे दरवर्षी 26 नोव्हेंबर हा दिवस संविधान दिन म्हणून साजरा केला जातो.
भारतीय संविधानाचा मसुदा भारतीय राज्यघटनेचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जाणारे भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब भीमराव आंबेडकर यांनी तयार केला होता. अनेक सुधारणा आणि बदलांनंतर, समितीच्या 308 सदस्यांनी 24 जानेवारी 1950 रोजी हस्तलिखित कायद्याच्या दोन प्रतींवर स्वाक्षरी केली, त्यानंतर दोन दिवसांनी 26 जानेवारी रोजी तो देशात लागू करण्यात आला. 26 जानेवारीचे महत्त्व कायम ठेवण्यासाठी याच दिवशी भारताला लोकशाही ओळख देण्यात आली.
26 जानेवारी साजरा करण्याचे हेच कारण आहे
15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारताला स्वातंत्र्य मिळाले, तर 26 जानेवारी 1950 रोजी संविधान लागू झाल्यानंतर भारत लोकशाही देश बनला. संविधानाच्या अंमलबजावणीनंतर, आधीपासून अस्तित्वात असलेला ब्रिटीश कायदा भारत सरकार कायदा (1935) भारतीय राज्यघटनेद्वारे भारतीय शासनाचा दस्तऐवज म्हणून बदलण्यात आला. म्हणूनच आपण भारतीय दरवर्षी 26 जानेवारी हा प्रजासत्ताक दिन म्हणून साजरा करतो. "द वायर" मध्ये प्रकाशित झालेल्या लेखानुसार, 26 जानेवारी 1950 रोजी सकाळी 10.18 वाजता भारत एक प्रजासत्ताक राष्ट्र बनला. त्यानंतर बरोबर 6 मिनिटांनी, 10:24 वाजता डॉ. राजेंद्र प्रसाद यांनी भारताचे पहिले राष्ट्रपती म्हणून शपथ घेतली. या दिवशी पहिल्यांदाच डॉ. राजेंद्र प्रसाद राष्ट्रपती म्हणून एका बघ्घीवर बसून राष्ट्रपती भवनातून बाहेर आले, तिथे त्यांनी प्रथमच लष्कराची सलामी घेतली आणि त्यांना प्रथमच गार्ड ऑफ ऑनर देण्यात आला.
या दिवशी आपण भारतीय तिरंगा फडकावतो, राष्ट्रगीत म्हणतो तसेच रस्त्यावरील चौक, शाळा, महाविद्यालये अशा अनेक ठिकाणी शो आणि कार्यक्रम आयोजित केले जातात. याशिवाय, भारतीय लष्कर, नौदल, हवाई दल, पोलीस आणि निमलष्करी दलांसह संरक्षण दल आपले कौशल, पराक्रम आणि सामर्थ्य प्रदर्शित करतात आणि राजपथावरील परेडमध्ये भारताचे संरक्षण पराक्रम प्रदर्शित करतात. ज्याचे दूरदर्शनवर थेट प्रक्षेपण केले जाते. स्टंट, एअर शो, मोटारसायकलवरील स्टंट, रणगाडे आणि इतर शस्त्रे देखील भारतीय जनतेला दाखवली जातात. यासोबतच भारतातील विविध राज्यांचे वैशिष्ट्यपूर्ण सौंदर्य आणि सांस्कृतिक परंपरा दर्शविणारे सुंदर सुशोभित तक्ते देखील प्रदर्शित केले जातात.