आश्विन पौर्णिमा म्हणजेच कोजागरी पौर्णिमा. या दिवशी महाराष्ट्रात एक खास परंपरा आहे ती म्हणजे औक्षण (आरती करून ओवाळणे).
कोजागरी पौर्णिमेला देवी लक्ष्मीचे औक्षण केले जाते
"कोजागरी" म्हणजे को जागर्ति – कोण जागं आहे? असा प्रश्न लक्ष्मीदेवी रात्री विचारते आणि जो जागा असतो त्याला ती संपत्ती व सुख देते अशी लोकमान्यता आहे. म्हणून या रात्री लोक देवी लक्ष्मीचे औक्षण करतात.
काही ठिकाणी चंद्राचे औक्षण करण्याचीही प्रथा आहे, कारण शरद पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्र विशेष थंड, औषधी गुणांनी परिपूर्ण असतो.
अनेक घरांमध्ये याच दिवशी कुटुंबातील ज्येष्ठ पुरुष किंवा पतीचे औक्षण स्त्रिया करतात, जेणेकरून त्यांच्या आयुष्यात लक्ष्मीचे स्थैर्य राहावे. अर्थातच आश्विन पौर्णिमेला देवी लक्ष्मीचे, चंद्राचे आणि काही ठिकाणी घरातील ज्येष्ठांचे औक्षण केले जाते.
कोजागरी पौर्णिमेला औक्षणाची पद्धत
१. तयारी- संध्याकाळी घर स्वच्छ करून रांगोळी काढा. पूजेसाठी चांदी/पितळी ताट तयार करा. ताटात कुंकू, हळद, अक्षता, फुले, अगरबत्ती, दिवा, आणि गंध ठेवा. ओवाळण्यासाठी दिवा (समई/करंडक दिवा) पेटवा. ताटात थोडे गोड पदार्थ, फळे किंवा दूध ठेवा.
२. पूजास्थान व देवता- प्रथम श्रीलक्ष्मी देवी (किंवा घरातील देवघरातील देवी/देवतेला) नमस्कार करून पूजा करा. आकाशात चंद्र उगवला की त्याचे चंद्रदर्शन करून चंद्राला नमस्कार करा. काही घरांमध्ये पती किंवा घरातील ज्येष्ठ पुरुषाचे औक्षण केले जाते.
३. औक्षणाची पद्धत- औक्षणासाठी आवश्यक साहित्य: तेलाचे निरांजन (दिवा), हळद-कुंकू, अखंड तांदुळाच्या अक्षता, एक अखंड सुपारी, एक सुवर्णालंकार (उदा. छोटी अंगठी), एक तबक, पाट किंवा खुर्ची, रांगोळी,
औक्षण करण्याची पद्धत: ज्याचे औक्षण करायचे आहे त्याला पाटावर किंवा खुर्चीवर बसवावे आणि पाटाभोवती रांगोळी काढावी. तबकात तेल घालून निरांजन प्रज्वलित करावे. त्यात हळद-कुंकू आणि अक्षता ठेवाव्यात. या तबकात एक अखंड सुपारी आणि एक सुवर्णालंकार ठेवावा. व्यक्तीच्या कपाळावर मधल्या बोटाने खालून वर ओले कुंकू लावून त्यावर अक्षता लावाव्यात. तबकातून अंगठी आणि सुपारी हातात घेऊन त्यांनी व्यक्तीच्या तोंडवळ्याभोवती ओवाळावे. अंगठी आणि सुपारी व्यक्तीच्या उजव्या खांद्यापासून ओवाळण्यास आरंभ करून डाव्या खांद्यापर्यंत यावे. मग असेच उलट दिशेने ओवाळून उजव्या खांद्यापर्यंत यावे. असे तीनदा करावे आणि प्रत्येक वेळी अंगठी आणि सुपारी यांचा स्पर्श तबकाला करावा. प्रज्वलित दिव्याच्या तबकाने वर्तुळाकार फिरवत दिवा ओवाळावा.
४. विशेष गोष्टी- लक्ष्मीचे औक्षण करून तिला "तू आमच्या घरी राहा" असा संकल्प करतात. पतीचे किंवा घरातील ज्येष्ठांचे औक्षण करून त्यांच्या आयुष्यात सुख-समृद्धी यावी अशी प्रार्थना करतात. औक्षणानंतर गोड दूध पिण्याची व चंद्रप्रकाशात बसण्याची परंपरा आहे.
