श्रावण महिना हिंदू धर्मात अतिशय पवित्र मानला जातो, आणि या महिन्यातील प्रत्येक शनिवारी अश्वत्थ मारुती पूजन करण्याची प्राचीन परंपरा आहे. अश्वत्थ म्हणजे पिंपळाचे झाड, आणि मारुती म्हणजे हनुमानजी. या पूजेला विशेष महत्त्व आहे, कारण पिंपळाची पूजा ही विष्णूपूजा मानली जाते, तर हनुमानजींची पूजा सर्व संकटांचा नाश करते आणि रोगापासून मुक्ती मिळवून देते. खाली पूजनाचा विधी, आरती, आणि कथा याबद्दल सविस्तर माहिती दिली आहे.
अश्वत्थ मारुती पूजनाचा विधी
श्रावणातील प्रत्येक शनिवारी सूर्योदयापूर्वी अश्वत्थ (पिंपळ) आणि मारुती (हनुमान) यांची पूजा केली जाते. पूजनाचा विधी खालीलप्रमाणे आहे:
पूजेसाठी स्वच्छता अत्यंत महत्त्वाची आहे. सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्र परिधान करावे.
पूजेसाठी आवश्यक साहित्य: दूध, बेलाची पाने, रुईची पाने, तेल, शेंदूर, हळद, कुंकू, अक्षता, फुले, धूप, दीप, नैवेद्य (हनुमानाला आवडणारा, उदा. लाडू, केळी), गंगाजल, आणि पाण्याने भरलेला तांब्या किंवा कलश.
पिंपळाच्या झाडाखाली जा. झाड स्वच्छ करा आणि त्याला गंगाजल शिंपडा.
दुधामध्ये बेलाचे पान घालून ते दूध पिंपळाच्या मुळाशी अर्पण करा. यामुळे पिंपळाला सुगंध प्राप्त होतो, आणि ही पूजा विष्णूपूजा समजली जाते.
पाण्यात हळद मिसळून घट्ट द्रावण तयार करा. उजव्या हाताच्या करंगळीने पिंपळाच्या पानावर ‘ह्रीं’ हा मंत्र लिहा.
पिंपळाच्या झाडाला हळद, कुंकू, अक्षता, आणि फुले अर्पण करा.
मोहरीच्या तेलाचा किंवा तिळाच्या तेलाचा दीप लावावा.
पिंपळाच्या झाडाला तीन प्रदक्षिणा घाला आणि खालील मंत्रांचे उच्चारण करा:
ॐ अश्वत्थाय नम:।
ॐ ऊध्वमुखाय नम:।
ॐ वनस्पतये नम:।
काही ठिकाणी, पिंपळाला दोरा गुंडाळण्याची प्रथा आहे. हा दोरा दृष्ट शक्तींना बांधण्याचे प्रतीक मानला जातो.
मारुती पूजन:
जर पिंपळाखाली हनुमानाची मूर्ती असेल, तर तिचीही पूजा करावी. नसल्यास पिंपळ आणि हनुमानाची पूजा स्वतंत्रपणे करावी.
हनुमानाला तेल, शेंदूर, आणि रुईच्या पानांची माळ अर्पण करा.
धूप, दीप, आणि फुले अर्पण करून हनुमान चालिसा किंवा हनुमान मंत्रांचे पठण करा. ॐ हं हनुमते नम:।
हनुमानाला आवडणारा नैवेद्य (लाडू, केळी, इमरती) अर्पण करा आणि आरती करा.
जर पिंपळाजवळ पूजा शक्य नसेल, तर घरी हनुमानाचे चित्र किंवा मूर्ती ठेवून पूजा आणि नामस्मरण करावे.
पूजेनंतर पिंपळाला प्रदक्षिणा घालावी (सामान्यतः तीन किंवा सात).
मनोकामना पूर्ण होण्यासाठी प्रार्थना करा आणि सर्व पीडांचा नाश होण्यासाठी हनुमान आणि विष्णू यांना प्रार्थना करा.
अश्वत्थ मारुती पूजनाची कथा
पद्यपुराणात अश्वत्थ मारुती पूजनाशी संबंधित एक कथा आढळते, जी खालीलप्रमाणे आहे:
एके काळी धनंजय नावाचा एक विष्णूभक्त ब्राह्मण होता. भगवान विष्णूंनी त्याच्या भक्तीची परीक्षा घेण्यासाठी त्याला दरिद्री केले. यामुळे त्याच्या नातलगांनी त्याला एकटे सोडले. थंडीच्या दिवसात धनंजय सुकी लाकडे गोळा करून शेकोटी पेटवत असे. एकदा त्याने पिंपळाच्या झाडाखाली शेकोटी पेटवली आणि त्या झाडाची पूजा केली. त्याने पिंपळाला दूध, बेलपत्र, आणि फुले अर्पण केली. हनुमानजींनी त्याची भक्ती पाहून प्रसन्न होऊन त्याला दर्शन दिले आणि त्याच्या सर्व संकटांचा नाश केला. तेव्हापासून पिंपळ आणि हनुमानाची पूजा श्रावण शनिवारी करण्याची प्रथा रूढ झाली. या कथेनुसार, अश्वत्थ मारुती पूजनामुळे सर्व प्रकारच्या पीडांचा नाश होतो आणि भक्ताला सुख, समृद्धी, आणि निरोगी जीवन प्राप्त होते.
पिंपळाचे झाड हे भगवतांचे निवासस्थान मानले जाते. याची पूजा केल्याने भक्ताला शारीरिक आणि मानसिक रोगांपासून मुक्ती मिळते.
सिंधू संस्कृतीपासून पिंपळाला निर्मितीचे प्रतीक मानले जाते. ऋग्वेद काळात यज्ञासाठी अश्वत्थाची लाकडे वापरली जात.
अश्वत्थ मारुती पूजनामुळे सर्व संकटांचा नाश होतो, आणि हनुमानजींच्या कृपेने भक्ताला शक्ती, बुद्धी, आणि समृद्धी प्राप्त होते.
पूजेनंतर प्रसाद सर्वांना वाटावा आणि पिंपळाच्या झाडाखाली थोडे दूध अर्पण करावे.
