पंचागातील साडेतीन मुहूर्तांपैकी एक तिथी म्हणजे अक्षय तृतीया. हा हिंदूंसाठी खूप पवित्र दिवस आहे. अक्षय्य तृतीया हिंदू दिनदर्शिकेतील वैशाख महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या तिसऱ्या दिवशी साजरी केली जाते. शुक्ल पक्ष म्हणजे अमावस्येनंतरचे पंधरा दिवस ज्यामध्ये चंद्र उगवतो. अक्षय्य तृतीया फक्त शुक्ल पक्षात येते. याला अखाती तीज असेही म्हणतात.
अक्षय्य तृतीयेचा अर्थ
अक्षय म्हणजे "जे कधीही संपत नाही" आणि म्हणूनच असे म्हटले जाते की अक्षय तृतीया ही अशी तारीख आहे ज्या दिवशी सौभाग्य आणि शुभ फळे कधीही कमी होत नाहीत. या दिवशी केलेले काम माणसाच्या जीवनात कधीही न संपणारे शुभ परिणाम प्रदान करते. म्हणूनच असे म्हटले जाते की या दिवशी व्यक्ती जे काही पुण्यकर्म आणि दान करते, त्याला भरपूर शुभ फळे मिळतात आणि शुभ परिणामांचा प्रभाव कधीही संपत नाही.
अक्षय्य तृतीया का साजरी केली जाते?
अक्षय्य तृतीया हा हिंदू धर्मात साजरा केला जाणारा एक अतिशय पवित्र सण आहे. सर्व हिंदू तो मोठ्या आनंदाने साजरा करतात. हिंदू धर्मासोबतच, अक्षय्य तृतीयेचा दिवस जैन धर्मासाठीही महत्त्वाचा आहे.
हिंदू श्रद्धा
आखातीज यामागे अनेक हिंदू श्रद्धा आहेत. काही जण याचा संबंध भगवान विष्णूंच्या जन्माशी जोडतात, तर काही जण भगवान कृष्णाच्या लीलाशी जोडतात. सर्व श्रद्धा श्रद्धेशी संबंधित आहेत आणि खूप रोचक देखील आहेत.
हा दिवस पृथ्वीचे रक्षक भगवान विष्णू यांना समर्पित आहे. हिंदू धर्माच्या मान्यतेनुसार, भगवान विष्णूंनी पृथ्वीवर श्री परशुरामाच्या रूपात अवतार घेतला होता. या दिवशी भगवान विष्णूने परशुरामाच्या रूपात सहाव्यांदा पृथ्वीवर अवतार घेतला आणि म्हणूनच हा दिवस परशुरामांचा वाढदिवस म्हणूनही साजरा केला जातो. धार्मिक श्रद्धेनुसार, भगवान विष्णू त्रेता आणि द्वापर युगापर्यंत पृथ्वीवर अमर राहिले. परशुराम हा जमदग्नी आणि सात ऋषींपैकी एक असलेल्या रेणुका यांचे पुत्र होते. त्यांचा जन्म एका ब्राह्मण कुटुंबात झाला आणि म्हणूनच अक्षय्य तृतीया आणि परशुराम जयंती सर्व हिंदू मोठ्या थाटामाटात साजरी करतात.
दुसऱ्या मान्यतेनुसार, त्रेता युगाच्या सुरुवातीला, पृथ्वीवरील सर्वात पवित्र नदी, गंगा, या दिवशी स्वर्गातून पृथ्वीवर आली. भगीरथाने गंगा नदीला पृथ्वीवर आणले. या पवित्र नदीच्या पृथ्वीवर आगमनाने या दिवसाचे पावित्र्य आणखी वाढते आणि म्हणूनच हिंदूंच्या पवित्र सणांमध्ये या दिवसाचा समावेश केला जातो. या दिवशी पवित्र गंगा नदीत स्नान केल्याने माणसाचे पाप नष्ट होतात.
हा दिवस स्वयंपाकघर आणि अन्नाची देवी, आई अन्नपूर्णा यांचा वाढदिवस देखील मानला जातो. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी, अन्नपूर्णा देवीची पूजा केली जाते आणि भांडार भरलेले राहावे यासाठी देवीचे आशीर्वाद मागितले जातात. अन्नपूर्णाची पूजा केल्याने स्वयंपाकघर आणि जेवणाची चव वाढते.
दक्षिण प्रांतात या दिवसाचे वेगळे महत्त्व आहे. त्यांच्या मते, या दिवशी कुबेराने (भगवानांच्या दरबाराचा कोषाध्यक्ष) शिवपुरम नावाच्या ठिकाणी भगवान शिवाची पूजा करून त्यांना प्रसन्न केले होते. कुबेराच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन भगवान शिव यांनी कुबेराला वरदान मागण्यास सांगितले. कुबेरने आपली संपत्ती आणि मालमत्ता परत मिळविण्यासाठी देवी लक्ष्मीकडे वर मागितला. तेव्हा शंकरजींनी कुबेरांना लक्ष्मीजींची पूजा करण्याचा सल्ला दिला. म्हणूनच तेव्हापासून आजपर्यंत अक्षय्य तृतीयेला देवी लक्ष्मीची पूजा केली जाते. लक्ष्मी या विष्णूंची पत्नी आहेत, म्हणून लक्ष्मीची पूजा करण्यापूर्वी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते. दक्षिणेत या दिवशी लक्ष्मी यंत्राची पूजा केली जाते, ज्यामध्ये विष्णू, लक्ष्मी आणि कुबेर यांचे चित्र असते.
अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशीच महर्षी वेदव्यास यांनी महाभारत लिहायला सुरुवात केली. या दिवशी महाभारतातील युधिष्ठिराला "अक्षय पत्र" मिळाले. या अक्षय पात्राची खासियत अशी होती की त्यातील जेवण कधीच संपत नव्हते. याद्वारे युधिष्ठिर आपल्या राज्यातील गरीब आणि भुकेल्या लोकांना अन्न देऊन मदत करत असे. या श्रद्धेच्या आधारावर, या दिवशी केलेल्या दानाचे पुण्य देखील अक्षय मानले जाते, म्हणजेच या दिवशी मिळालेले पुण्य कधीही संपत नाही. हे एखाद्या व्यक्तीचे भविष्य वर्षानुवर्षे वाढवते.
अक्षय्य तृतीयेची आणखी एक कथा महाभारतात प्रचलित आहे. या दिवशी दुशासनाने द्रौपदीचे वस्त्रहरण केले होते. या वस्त्रहरणापासून द्रौपदीला वाचवण्यासाठी भगवान श्रीकृष्णाने कधीही न संपणारी साडी दान केली.
अक्षय्य तृतीयेमागे हिंदूंची आणखी एक मनोरंजक श्रद्धा आहे. जेव्हा श्रीकृष्णाचा जन्म पृथ्वीवर झाला तेव्हा अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी त्यांचा गरीब मित्र सुदामा कृष्णाला भेटायला आला. सुदामाकडे कृष्णाला देण्यासाठी फक्त चार दाणे तांदूळ होते आणि त्याने ते कृष्णाच्या चरणी अर्पण केले. पण सर्वज्ञ देव जो त्याचा मित्र आणि सर्वांचे हृदय जाणतो, त्याला सर्वकाही समजले आणि सुदामाची गरिबी दूर करून त्याने त्याच्या झोपडीचे महालात रूपांतर केले आणि त्याला सर्व सुविधा पुरवल्या. तेव्हापासून अक्षय्य तृतीयेला दिल्या जाणाऱ्या देणग्यांचे महत्त्व वाढले.
भारतातील ओरिसामध्ये अक्षय्य तृतीयेचा दिवस शेतकऱ्यांसाठी शुभ मानला जातो. या दिवसापासून येथील शेतकरी त्यांच्या शेतात नांगरणी करण्यास सुरुवात करतात. या दिवशी ओरिसातील जगन्नाथपुरी येथून रथयात्रा देखील काढली जाते.
वेगवेगळ्या प्रांतांमध्ये या दिवसाचे स्वतःचे महत्त्व आहे. बंगालमध्ये, या दिवशी भगवान गणेश आणि देवी लक्ष्मीची पूजा केल्यानंतर सर्व व्यावसायिकांनी त्यांचे लेखापरीक्षण पुस्तके सुरू करण्याची परंपरा आहे. त्याला इथे "हलखाटा" म्हणतात.
पंजाबमध्येही या दिवसाचे खूप महत्त्व आहे. हा दिवस नवीन ऋतूची सुरुवात दर्शविणारा मानला जातो. या अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी, जाट कुटुंबातील पुरुष सदस्य ब्रह्म मुहूर्तावर त्यांच्या शेतात जातात. त्या मार्गावर जितके जास्त प्राणी आणि पक्षी आढळतील तितकेच ते पिके आणि पावसासाठी शुभ मानले जाते.
अक्षय्य तृतीयेची जैन धर्मियांची श्रद्धा
अक्षय्य तृतीया केवळ हिंदूंसाठीच नाही तर जैन धर्मीयांसाठीही महत्त्वाची आहे. जैन धर्मात, हा दिवस त्यांच्या पहिल्या चोवीस तीर्थंकरांपैकी एक असलेल्या भगवान ऋषभदेव यांच्याशी संबंधित आहे. ऋषभदेव नंतर भगवान आदिनाथ या नावाने प्रसिद्ध झाले. ऋषभदेव हे जैन भिक्षू होते. त्यांनीच जैन धर्मात "आहाराचार्य - जैन भिक्षूंना अन्न पुरवण्याची पद्धत" लोकप्रिय केली. जैन भिक्षू कधीही स्वतःसाठी अन्न शिजवत नाहीत आणि कधीही कोणाकडून काहीही मागत नाहीत; लोक जे काही देतात ते ते प्रेमाने खातात.
जैन समाजात अक्षय्य तृतीयेमागे एक अतिशय रंजक कथा आहे. ऋषभदेवांनी सांसारिक सुखांचा त्याग केला आणि आपले राज्य आपल्या १०१ पुत्रांमध्ये वाटून घेतले. त्यांनी सहा महिने अन्नपाण्याशिवाय ध्यान केले आणि त्यानंतर अन्नाची गरज भासल्याने ते ध्यानाबाहेर बसले. हे जैन संत अन्नाची वाट पाहू लागले. ऋषभदेवांना राजा मानून लोकांनी सोने, चांदी, हिरे, रत्ने, हत्ती, घोडे, कपडे दान केले आणि काहींनी तर आपल्या राजाला प्रसन्न करण्यासाठी आपल्या मुलींचे दानही केले. पण ऋषभदेवला हे सर्व नको होते, त्याला फक्त अन्न हवे होते. म्हणून, ऋषभदेव पुन्हा एक वर्ष तपश्चर्यासाठी गेले आणि त्यांना एक वर्ष उपवास करावा लागला. मग एका वर्षानंतर, राजा श्रेयांश आले, ज्यांनी त्यांच्या "पूर्व-भाव-स्मरण" (मागील जन्माचे विचार जाणून घेण्याची शक्ती) द्वारे ऋषभदेवांचे विचार समजून घेतले आणि त्यांचा उपवास सोडला आणि त्यांना उसाचा रस प्यायला दिला. हा दिवस अक्षय्य तृतीयेचा होता. त्या दिवसापासून आजतागायत, तीर्थंकर ऋषभदेव यांच्या उपवासाचे महत्त्व समजून, जैन समुदाय अक्षय तृतीयेच्या दिवशी उपवास ठेवतो आणि उसाच्या रसाने त्यांचे उपवास संपवतो. या प्रथेला "पराणा" म्हणतात.
अक्षय तृतीया पूजन विधी (Akshaya Tritiya Pooja Vidhi):
या दिवशी भगवान विष्णू आणि देवी लक्ष्मीची पूजा करण्याचे महत्त्व आहे. या दिवशी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते आणि विष्णूजींना तांदूळ अर्पण करणे खूप फायदेशीर मानले जाते. विष्णू आणि लक्ष्मीजींची पूजा केल्यानंतर त्यांना तुळशीच्या पानांसह अन्न अर्पण केले जाते. सर्व विधी पूर्ण झाल्यानंतर परमेश्वराची आरती केली जाते.
उन्हाळ्यात उपलब्ध असलेले आंबे आणि चिंच देवाला अर्पण करून, वर्षभर चांगले पीक आणि पाऊस मिळावा यासाठी आशीर्वाद मागितले जातात. अनेक ठिकाणी मातीच्या भांड्यांमध्ये पाणी भरले जाते आणि त्यात कच्चा आंबा, चिंच आणि गूळ मिसळून देवाला अर्पण केले जाते.
अक्षय तृतीया या दिवशी काय दान करावे / अक्षय तृतीया के उपाय (Akshaya Tritiya Upay):
चांगल्या हेतूने केलेले कोणतेही दान वरदान मानले जाते. या दिवशी तूप, साखर, धान्य, फळे, भाज्या, चिंच, कपडे, सोने, चांदी इत्यादी दान करावे.
या दिवशी अगदी लहान दानाचेही खूप महत्त्व असते. तरीही, एका मान्यतेनुसार, अक्षय्य तृतीयेला इलेक्ट्रॉनिक वस्तूंचे दान करण्याचेही महत्त्व आहे. या दिवशी बरेच लोक पंखे, कूलर इत्यादी दान करतात. खरं तर यामागील श्रद्धा अशी आहे की हा सण उन्हाळ्याच्या हंगामात येतो आणि म्हणूनच उष्णतेपासून बचाव करण्यासाठी उपकरणे दान केल्याने लोकांचे कल्याण होईल आणि देणगीदारांना आशीर्वाद मिळतील.
अक्षय तृतीया महत्व (Akshaya Tritiya Importance or significance):
हा दिवस सर्व शुभ कार्यांसाठी सर्वोत्तम आहे. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी लग्न करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. ज्याप्रमाणे या दिवशी दिलेल्या दानाचे पुण्य कधीच संपत नाही, त्याचप्रमाणे या दिवशी होणाऱ्या विवाहांमध्ये पती-पत्नीमधील प्रेम कधीच संपत नाही. या दिवशी लग्न करणारे अनेक जन्म एकत्र राहतात.
लग्नाव्यतिरिक्त, उपनयन समारंभ, घराचे उद्घाटन इत्यादी सर्व शुभ कार्ये, नवीन व्यवसाय सुरू करणे, नवीन प्रकल्प सुरू करणे देखील शुभ मानले जाते. बरेच लोक या दिवशी सोने आणि दागिने खरेदी करणे शुभ मानतात. या दिवशी व्यवसाय इत्यादी सुरू केल्याने व्यक्तीला नेहमीच प्रगती मिळते आणि त्याचे भाग्य दिवसेंदिवस शुभ फळांसह कृपादृष्टीने येते.
अक्षय तृतीया कथा (Akshaya tritiya katha)
अक्षय्य तृतीयेची कथा ऐकण्याचे आणि विधीनुसार पूजा करण्याचे अनेक फायदे आहेत. या कथेला पुराणांमध्येही महत्त्व आहे. जो कोणी ही कथा ऐकतो, विधीनुसार तिची पूजा करतो आणि दान करतो, त्याला सर्व प्रकारचे सुख, संपत्ती, पैसा, कीर्ती आणि समृद्धी मिळते. ही संपत्ती आणि कीर्ती मिळविण्यासाठी, वैश्य समाजातील धर्मदास नावाच्या व्यक्तीने अक्षय तृतीयेचे महत्त्व समजून घेतले.
ही खूप जुनी गोष्ट आहे, धर्मदास त्याच्या कुटुंबासह एका लहान गावात राहत होता. तो खूप गरीब होता. त्याला नेहमीच आपल्या कुटुंबाच्या पालनपोषणाची चिंता वाटत असे. त्याच्या कुटुंबात अनेक सदस्य होते. धर्मदास हे अतिशय धार्मिक पार्श्वभूमीचे व्यक्ती होते. एकदा त्याला अक्षय्य तृतीयेचे व्रत करण्याचा विचार आला. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी तो लवकर उठला आणि गंगेत स्नान केले. त्यानंतर भगवान विष्णूची पूजा केली आणि विधीनुसार आरती केली. या दिवशी, त्यांच्या क्षमतेनुसार, त्यांनी पाणी, पंखे, बार्ली, बेसन, तांदूळ, मीठ, गहू, गूळ, तूप, दही, सोने आणि कपडे इत्यादींनी भरलेले घागरे भगवानाच्या चरणी ठेवले आणि ते ब्राह्मणांना अर्पण केले. हे सर्व दान पाहून धर्मदासच्या कुटुंबातील सदस्यांनी आणि त्याच्या पत्नीने त्याला थांबवण्याचा प्रयत्न केला. तो म्हणाला की जर धर्मदासने हे सर्व दान केले तर तो त्याच्या कुटुंबाचे पालनपोषण कसे करू शकेल. तरीसुद्धा, धर्मदास आपल्या दानधर्म आणि धार्मिक कर्मांपासून विचलित झाले नाहीत आणि त्यांनी ब्राह्मणांना विविध प्रकारचे दान दिले. जेव्हा जेव्हा धर्मदासांच्या आयुष्यात अक्षय्य तृतीयेचा पवित्र सण आला, तेव्हा त्या दिवशी त्यांनी विधीनुसार पूजा आणि दान इत्यादी केले. वृद्धापकाळाचे आजार आणि कौटुंबिक त्रास देखील त्यांना त्यांच्या उपवासापासून विचलित करू शकले नाहीत.
या जन्माच्या पुण्य प्रभावामुळे, धर्मदास त्याच्या पुढच्या जन्मात राजा कुशावती म्हणून जन्माला आला. कुशावती राजा खूप राजेशाही होता. त्याच्या राज्यात कोणत्याही प्रकारच्या सुखाची, संपत्तीची, सोन्याची, हिऱ्यांची, रत्नांची आणि मालमत्तेची कमतरता नव्हती. त्याच्या राज्यात लोक खूप आनंदी होते. अक्षय्य तृतीयेच्या पवित्र प्रभावामुळे, राजाला संपत्ती आणि कीर्ती मिळाली, परंतु तो कधीही लोभाला बळी पडला नाही आणि कधीही सत्कर्मांच्या मार्गापासून विचलित झाला नाही. त्यांना त्यांच्या अक्षय्य तृतीयेचे आशीर्वाद नेहमीच मिळाले.
ज्याप्रमाणे देवाने धर्मदासांवर आशीर्वादांचा वर्षाव केला, त्याचप्रमाणे जो कोणी या अक्षय्य तृतीयेच्या कथेचे महत्त्व ऐकतो आणि विधीनुसार पूजा, दान इत्यादी करतो, त्याला शाश्वत पुण्य आणि कीर्ती मिळते.
अक्षय तृतीया 2025 सर्वश्रेष्ठ मुहूर्त (Akshaya Tritiya 2025 date and time):
तसं तर अक्षय तृतीया हा साडेतीन मुहूर्तांपैकी असल्यामुळे संपूर्ण दिवस शुभ आहे. तरी २०२५ पूजा मुहूर्त बघायला गेलो तर ३० एप्रिल रोजी सकाळी ५:४१ ते दुपारी २:१२ पर्यंत पूजेचा सर्वात शुभ काळ आहे. त्याचा एकूण कालावधी ६ तास ३१ मिनिटे असेल.
अक्षय तृतीया संबंधी सर्व लेख येथे वाचा
