श्रीसद्‍गुरुलीलामृत अध्याय तिसरा

॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

अध्याय तिसरा

समास पहिला

न लिंपे कदा बालक्रिडा‍उपाधी । विवेकें सदा ज्ञान वैराग्य साधी ॥

जया सद्‌गुरूभेटिची होय स्फूर्ति । नमस्कार त्या ब्रह्मचैतन्यमूर्ति ॥ ३ ॥

ॐ नमो जी गुरुमूर्ति । स्वयंसिद्ध ज्ञानज्योति ।

त्रिभुवनीं चमके दीप्ति । चैतन्यरूप ॥ १ ॥

अंतर्बाह्य व्यापूनि असे । परि चर्मचक्षूतें न दिसे ।

दिसे म्हणतांचि पिसें । साक्षित्वें होय ॥ २ ॥

तुझे प्रकाशाचा विलास । निरसी अष्टधेचा भास ।

द्रष्टा आणि दृश्य यांस । स्वतेजीं मेळवी ॥ ३ ॥

प्रकाश आणि दीप । भिन्न ठाव नसे अल्प ।

करितां ध्यानाचा संकल्प । ध्येय ध्याता नुरेचि ॥ ४ ॥

स्वयंप्रकाश परंज्योति । तेजीं सहस्र सूर्य लपती ।

उष्ण शीत विकारस्थिति । मुळीं नाही ॥ ५ ॥

परप्रकाशें पाहो जातां । प्रकाश फिरे मागुता ।

तेथें दुज्याची सत्ता । अल्पही न चले ॥ ६ ॥

तुझ्या स्वरूपाची कोटी । अनंत ब्रह्मांडें सांठवी पोटीं ।

परि भक्त हृदयसंपुष्टीं । घालोनि पूजिती ॥ ७ ॥

तव तेजासी आडवी । ऐसा नसे गोसावी ।

दुजेपणाची यादवी । नाही तेथें ॥ ८ ॥

ज्योत चालली अढळ । नसे मैस ना काजळ ।

वायूचा आधार जोंजाळ । अणुभरी असेना ॥ ९ ॥

तूं होवोनि तुज पाहावें । भावभक्तीनें जाणावें ।

एरवीं ते व्यर्थ गोवे । सद्‍गुरुपद भेटेना ॥ १० ॥

कोणी पाजळी ना विझवी । आदिमध्यान्त ना बरवी ।

अखंड चालली सतरावी । स्नेहेंविण ॥ ११ ॥

मायामोहाचे दर्पणीं । बिंब राहोनि बिंबोनि ।

सवेंचि वाढली दोनी । गंधर्वनगरें ॥ १२ ॥

जड चंचल माया । चैतन्य जाणीव बिंबकाया ।

अधिष्ठानासारिखे जया । विकार दिसती ॥ १३ ॥

परि ते विकारवंत नोहे । मुळीं असिजे तैसेंचि आहे ।

जरी भिन्न भासताहे । अज्ञानियां ॥ १४ ॥

अज्ञान निरसिल्यावरी । बाह्य आणि अभ्यंतरी ।

एकचि रूप निर्धारी । ज्ञानज्योति ॥ १५ ॥

प्रकृतीचा संग घडला । सगुणत्वाचा आळ आला ।

परि म्हणोनीचि लाधला । स्तुति-सेवा कराया ॥ १६ ॥

विशेष जाणिवेचें स्थान । तेंचि सद्गुरूचें अधिष्ठान ।

ऐसें बोलती सज्जन । ठायीं ठायीं ॥ १७ ॥

तीच जाणीव ज्ञानज्योति । सद्‍गुरु ब्रह्मचैतन्यमूर्ति ।

गोंदवलेग्रामीं आम्हांप्रती । भेटली थोर भाग्यें ॥ १८ ॥

निर्गुण सगुणत्वा आलें । आंधळ्यांनींही देखिलें ।

कांहीं जे डोळस झाले । अंतर्बाह्य पाहती ॥ १९ ॥

पाहतां पाहणें विरालें । गुरुरूप होऊनि ठेलें ।

जन्ममरण फेरे चुकले । धन्य पुरुष ॥ २० ॥

गुरुबोधांजन घेतलिया । आंधळेपण जाय विलया ।

द्रष्टेपणही वांया । होऊनि जाय ॥ २१ ॥

सगुणीं सगुण भजावें । चित्तशुद्धीतें पावावें ।

ज्ञानदृष्टीनें पाहावें । सद्गुरूसी ॥ २२ ॥

भोळें भाविक आंधळे जन । यांसी उपासनेलागोन ।

ज्ञानज्योति झाली सगुण । मनुष्यरूपीं ॥ २३ ॥

आमुचे घरा पाहुणी आली । आम्हांसारिखी वागली ।

वागली परि राहिली । वेगळीच ती ॥ २४ ॥

जैसें सोनपितळ आणि सोने । सगट दिसती दागिने ।

शहाणा तो पारखूं जाणे । खरें खोटें कोणते ॥ २५ ॥

मृत्तिका आणि कस्तुरी । मानूं नये एकसरी ।

कस्तुरी कोंदे अंबरीं । सुगंधयुक्त ॥ २६ ॥

गृहीं लाविलिया दीप । जीवजंतू धांवती अमूप ।

फिरफिरोनि घालिती झांप । पोटधंदा सोडोनी ॥ २७ ॥

तैसी ही ज्ञानज्योति । भोंवतीं असंख्य जीव जमती ।

झडपणीं तदाकार होती । संसृतीतें सोडोनि ॥ २८ ॥

रजनीं दृश्य दीप दावी । अज्ञानिया सद्‍गुरुगोसावी ।

ज्ञानतेजें समूळ घालवी । तिमिरराशी ॥ २९ ॥

तिमिर गेलियापाठीं । लोभमोहादि चोरटी ।

न येती समोर दृष्टी । साधकांते नाडाया ॥ ३० ॥

निर्गुण गुणत्वा आलें । गुणसाम्यें वर्णन केलें ।

नातरी वर्णितां भागले । थोरथोर ॥ ३१ ॥

सिद्ध होवोनि सिद्ध पहावे । जाणते होवोनि जाणावें ।

शब्दज्ञानें पडेना ठावें । सद्‍गुरुरूप ॥ ३२ ॥

अनुभवी ना व्युत्पन्न । परि स्तवनीं गुंतले मन ।

आवडीसारिखें सजवोन । निववूं चित्त ॥ ३३ ॥

सूर्या दाविती नीरांजन । ऐसें भक्तीचे लक्षण ।

तैसेंचि ज्ञाननिधान । वर्णूं आतां ॥ ३४ ॥

आवडीसारिखें सजवूं । ज्ञानेंद्रियांची साक्ष घेऊं ।

अंतरीं सद्गुरूचें पद ध्याऊं । निरंतर प्रेमभरें ॥ ३५ ॥

चला गोंदवलें ग्रामासी । रावजीगृहीं सत्वरेंसी ।

बाळलीला आहे कैसी । पाहूं नेत्र भरोनि ॥ ३६ ॥

एक वर्ष झालें बाळा । वाढदिवसाचा सोहळा ।

आनंदें यथासांग झाला । रावजीगृहीं ॥ ३७ ॥

गणपती बोबडें बोले । ऐकतां श्रवण संतोषले ।

उचलोनी कडिये घेतले । ज्यांनी त्यांनी ॥ ३८ ॥

राहेना माउलीघरीं । घेऊनि जाती शेजारी ।

खेळूं लागती नानापरी । त्यासवेंचि ॥ ३९ ॥

जया आपपरभाव नाही । जिकडे नेती तिकडे जाई ।

मुख न्याहाळिना कांही । आपुलें कीं परावें ॥ ४० ॥

सर्वत्रांसी वाटे घ्यावे । वाटणी येईना स्वभावें ।

ज्यानें पहावें त्यानें न्यावे । आपुले गृही ॥ ४१ ॥

तेथेंचि जेवूं घालावें । मऊ शय्येवरी निजवावें ।

पुन्हा माउलीसी पुसावें । बाळ कोठें म्हणोनि ॥ ४२ ॥

मूल पाहतां पडे भूल । वरी गोजिरें आणि सोज्ज्वळ ।

हास्यमुख आणि प्रेमळ । मग काय उणें ॥ ४३ ॥

जरी ओंगळ आणि तुसड । जागचें हलेना जड ।

रडतमुखी खादाड । अतिशयेंचि ॥ ४४ ॥

हटवादी आणि त्रागी । पाय शिर आपटी वेगीं ।

जे सदा असे रोगी । कांही ना कांहीं ॥ ४५ ॥

नकटें काळें कुळकुळीत । मधुरसेवनीं अतृप्त ।

विधि वमन करीत । चिळसवाणें ॥ ४६ ॥

माउलीसी सोडीना । कामकाज करूं देईना ।

म्हणती फेडोन घेतो नाना । उपकार पूर्वजन्मींचे ॥ ४७ ॥

तयासी कोणी न घेती । प्रसंग आल्या कंटाळती ।

वदती 'ऐसीं कां जन्मतीं । दुःख द्यावयाकारणें ?' ॥ ४८ ॥

मस्तकी उवा आणि खवडे । खरूज नायेटे पैण चिपडें ।

झांपड होऊनी सदा रडे । वैरी म्हणती पूर्वींचें ॥ ४९ ॥

तैसा नव्हे गणपती । दर्शनें आनंद होय चित्तीं ।

प्रेमें उचलोनि घेती । करिती हास्यविनोद ॥ ५० ॥

रावजीगृहीं प्रतिदिन । होत असे कीर्तन भजन ।

गणपति चित्त देऊन । श्रवण करी स्थिरत्वें ॥ ५१ ॥

माउलीसन्निध निजेना । निजवितां रडतां राहेना ।

भजनाची आवडी मना । तेथें खेळे स्वच्छंदें ॥ ५२ ॥

म्हणती तुज समजते काय । बालपणीं प्रिय माय ।

खेळखेळोनि दिवस जाय । बालकांचा ॥ ५३ ॥

आजा पोथी वाची नित्य । श्रवणा जावोनि बैसत ।

म्हणती पहा हो याचें चित्त । श्रवणीं स्थिर होतसे ॥ ५४ ॥

अशा वयीं क्रीडेची गोडी । गोड खावयाची आवडी ।

मौज पाहावया घेती उडी । पोरांसवें धांवती ॥ ५५ ॥

यासी दिधल्या खाईना ॥ क्रीडेचा हट्ट धरीना ।

श्रवणा बैसतो पहाना । चित्त देऊनी ॥ ५६ ॥

याची बुद्धी दिसते भारी । सांगितली गोष्ट न विसरी ।

याचेपाशी फसवेगिरी । कांहीं चालेना ॥ ५७ ॥

हळूं हळूं दिवस गेले । तीन संवत्सर पालटले ।

बुद्धि देखोनि चकित झाले । म्हणती कोणा न बोलावें ॥ ५८ ॥

कोणी ठेवितील नांवें । कोणी स्तुति करितील भावें ।

दृष्ट होईल स्वभावें । बालकासी ॥ ५९ ॥

धुळीं अक्षरें घालोन देती । तैसींच काढी शीघ्रगती ।

लिहिण्यावाचण्या गणपती । शिकला त्वरित ॥ ६० ॥

दंतकथा होते सांगत । एकपाठी दुपाठी पंडित ।

भोजसभेसीं नांदत । कालिदासादिक ॥ ६१ ॥

दंतकथा म्हणतां खोटी । करूनि दावितो गोष्टी ।

नवल पहा एकपाठी । पूर्वार्जित ज्ञान ॥ ६२ ॥

पूर्वजन्मीं हा साधु । असेल कोणी प्रसिद्धु ।

वासनाशेषें जन्मसंबंधु । घडला असेल ॥ ६३ ॥

नानापरीनें कल्पना । करिती तर्क वितर्क नाना ।

दृष्टांत आणोनि ध्याना । स्वस्थ राहती ॥ ६४ ॥

चपलत्वें वाटे हूड । परि हूड ना द्वाड ।

पराव्याची न काढी खोड । मैत्री राखे सर्वदा ॥ ६५ ॥

नित्य हरिभजनीं नाचे । रामनाम घेई वाचे ।

बालपणीं आयुष्य न वेंचे । क्रीडेमाजीं ॥ ६६ ॥

॥ इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते तृतीयाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥

॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय तिसरा

समास दुसरा

एकदां वृद्ध लिंगोपंत । नातवासी पाचारित ।

म्हणती 'ऐक रे मात । विचारितों सांग पां ॥ १ ॥

तुजसी एक हंडाभरी । मोहरा दिधल्या जरी ।

तरी काय करिसी सत्वरें । सांग मज' ॥ २ ॥

'वांटोन टाकीन समस्त । अंध पंगु रोगग्रस्त ।

गोरगरीब अनाथ । भिकार्यांसी' ॥ ३ ॥

ऐसें देतां प्रत्युत्तर । आजा संतोषला थोर ।

म्हणे करील परोपकार । दुःखभार हरील ॥ ४ ॥

लिंगोपंत सुसंस्कृत । म्हणोनि ऐसें बोलत ।

उधळ्या म्हणतील समस्त । प्राकृत जन ॥ ५ ॥

बहुतेक मुलांची जात । हातींचे कोणा न देत ।

दुसर्यांचे घेऊं पहात । लोभमोहें ॥ ६ ॥

ऐसी नव्हे सात्विक जाति । परदुःखें दुखावती ।

परसुखें संतोष चित्तीं । होतसे तयासी ॥ ७ ॥

पुनरपि म्हणे आजा । 'तुज केलिया राजा ।

काय करिसी कुलध्वजा । सांग बापा' ॥ ८ ॥

येरू वदे झडकरी । 'न ठेवीन देशीं भिकारी ।

अन्नछत्र राजद्वारीं । ठेवीन नित्य' ॥ ९ ॥

सहज विनोदें पुसिलें । मुलाने प्रत्युत्तर दिलें ।

ऐकोनी अश्रु आले । नयनी श्रोतयाच्या ॥ १० ॥

पंचवर्षांचे बालक । पाहा हो याचें कौतुक ।

सात्विक ज्ञान निःशंक । झाले यासी ॥ ११ ॥

न म्हणे गेईन घोडा । खोपट काढोनि बांधीन वाडा ।

उंची वस्त्रें रथ गाडा । दासदासी दागिने ॥ १२ ॥

विषयभोग वांछिना । भूतदयेहोनि बोलेना ।

वैराग्य कैसें पाहा ना । विवेकेंसहित ॥ १३ ॥

वयें दिसती सान । परि जोडलें निधान ।

उपजत लाधलें ज्ञान । सत्य सत्य ॥ १४ ॥

तपाच्या करितां कोडी । न सुटे मोह-लोभ-बेडी ।

भलीं भलीं जाहली वेडी । यांजसाठी ॥ १५ ॥

क्रियेंवाचून वटवट । घरोघरीं बोलती पोपट ।

उभयकर्मीं वर्ते नीट । ऐसा विरळा ॥ १६ ॥

अनंत जन्मांचिया पोटीं । विषयाची झाली भेटी ।

सोडितां न सुटे गांठी । देहकाष्ठें केलिया ॥ १७ ॥

या कलियुगामाझारीं । वेदांत भरला घरोघरीं ।

आचार पाहतां अणुभरी । शुद्ध नाही ॥ १८ ॥

आम्हां वृद्धांस लाजवी । ऐसी क्रिया करून दावी ।

प्रौढपणीं घेईल पदवी । सायुज्याची ॥ १९ ॥

देहासी वृद्धपण आलें । लोभ मोह तैसेचि ठेले ।

चिंतेने चित्त भ्रमलें । असे नित्य आमुचें ॥ २० ॥

यासी बाळ म्हणों नये । बुद्धीनें हा वडील होये ।

भक्तियुक्त नाम गाये । राम राम म्हणोनी ॥ २१ ॥

आमुचे घरी कुलदैवत । पंढरीनाथ नेमस्त ।

परि हा दिसे रामभक्त । पूर्वसंस्कारें ॥ २२ ॥

जन्मार्जित तप केलें । अथवा रामदूत अवतरले ।

उपजत ज्ञान कैसें आलें । याजपासी ॥ २३ ॥

पहा हो याचा आचार । उषःकाली उठे सत्वर ।

चूळ भरावया नीर । त्वरित आणी ॥ २४ ॥

म्हणे म्हणा हो श्रीहरी । आरती भूपाळी सत्वरी ।

श्रवण करोनि चरण चुरी । दक्षता कैसी पाहावी ॥ २५ ॥

असो तदनंतर । माउलीसन्निध जाय कुमर ।

गोड बोलोनि तोष थोर । देतसे तिजलागीं ॥ २६ ॥

बोलिलें वचन नुल्लंघी । आळसा न देई अंगी ।

वाटे हा बालयोगी । पावला गृहीं ॥ २७ ॥

तुळशी आणवयास धांवे । म्हणे देवपूजन करावें ।

धूपदीप लावा बरवे । दाखवा नैवेद्य ॥ २८ ॥

गीतेचा नित्य पाठ धरीं । चित्त देवोनि श्रवण करी ।

अंतरीं अर्थ विवरी । बाह्य धरी मौनत्व ॥ २९ ॥

निमूटपणें भोजनीं बैसे । गोड-तिखटाची हांव नसे ।

घालिती ते खात असे । आसक्तिरहित ॥ ३० ॥

खेळावयासी नेमस्त । जाई सवंगड्यांसमवेत ।

खोडी कुचाळी न काढित । सदा प्रेम सकळांसी ॥ ३१ ॥

सर्वांसी वाटे हा हवा । याचेसंगें खेळ बरवा ।

नित्य नवा खेळावा । सुखदायक ॥ ३२ ॥

सायंकाळी स्तोत्रें बरवी । मधुरवाणी म्हणोनि दावी ।

भजनीं आवडी नित्य नवी । असे जया ॥ ३३ ॥

भजन झालियावांचोनि । न जाई जो शयनीं ।

सत्कर्मीं निशिदिनीं । काळ करी सार्थक ॥ ३४ ॥

बाळपणीं साधकवृत्ति । अंगीकारिली ज्यांनीं चित्तीं ।

तयां वर्णितां मति । कुंठित झाली ॥ ३५ ॥

सांप्रत असे कलियुग । अधर्मीं प्रवर्तले जग ।

न लागे लावितां मार्ग । सद्धर्माचा ॥ ३६ ॥

पांचवे वर्षीं एके दिनीं । पाचारिलें आजोबांनी ।

भगवद्गीता काढोनि । एक श्लोक सांगितला ॥ ३७ ॥

पाठ म्हणोनि दाविला । तैसा अर्थही निरूपिला ।

आजा मनीं संतुष्ट झाला । अतिशयेंसी ॥ ३८ ॥

पुत्र होईल ब्रह्मज्ञानी । कुळें उद्धरील दोन्ही ।

ऐसें आणोनिया ध्यानीं । ईशस्तवन करीतसे ॥ ३९ ॥

असो ऐसी गृहस्थिती । प्रौढ झाला गणपती ।

मेळवी अनेक सोबती । खेळायासी ॥ ४० ॥

दगड मांडोनि देव करिती । फुलें घालोनि पूजिती ।

आरती धुपारती म्हणती । तयांपुढें ॥ ४१ ॥

मातापित्यांची सेवा करी । आज्ञा नुल्लंघी क्षणभरी ।

हूडपणें न भरे भरी । क्रीडाविनोदें ॥ ४२ ॥

ऐसें असतां एके दिनीं । मध्यसमय जाली रजनी ।

उठोनि पहातसे जननी । तंव गणपती कोठे दिसेना ॥ ४३ ॥

शेजेवरी गणपती नाही । गृह शोधिलें सर्वही ।

कथिलें रावजींसी लवलाही । गणपती कोठें पाहा हो ॥ ४४ ॥

उभयतां बहु शोधिती । सर्वत्रांसी जागे करिती ।

गलबला ऐकोनि रातीं । बहुत लोक मिळाले ॥ ४५ ॥

म्हणती कोठें गेला हो बाळ । पहा पहा हो सकळ ।

लागली सर्वांस तळमळ । तर्क करिती आपुलेपरी ॥ ४६ ॥

कोणी म्हणती तस्करें नेला । अलंकार पाहोनि भुलला ।

ते घेऊन सोडील तयाला । चिंता कांही नसावी ॥ ४७ ॥

शाकिनी डाकिनी गृहस्कंध । यक्ष पिशाच समंध ।

रात्रौ विचरती प्रसिद्ध । बालकांसी पछाडिती ॥ ४८ ॥

कोणी म्हणती झोंपा भारी । कुंभकर्णासारिख्या अघोरी ।

बाळ नेलें निशाचरीं । ठाउकें नाही ॥ ४९ ॥

द्वार बंद नाहीं केलें । असावधपणें निजले ।

तस्करें मुलासी नेलें । खचित खचित ॥ ५० ॥

भजनाचा छंद बहुत । ध्वनि परिसोनि गेला खचित ।

प्रातःकालीं गृहाप्रत । येईल, स्वस्थ रहावें ॥ ५१ ॥

काही मिळाले धीट । म्हणती पुरे पुरे ही वटवट ।

शोधूं चला हो नीट । चहुं दिशांसी ॥ ५२ ॥

मध्यरात्र समयासी । पाहती सांदीकोंदीसी ।

कोणी नेलें बालकासी । कांहीं विचार सुचेना ॥ ५३ ॥

रात्रौ फिरती निशाचर । सर्प वृश्चिक दुर्धर ।

श्वापदें आणि तस्कर । निर्भयपणें ॥ ५४ ॥

शोधितां शोधितां थकले । कांहीं नदीकडे निघाले ।

मार्गीं अकस्मात देखिलें । गणपतीसी ॥ ५५ ॥

समाधीचें केलें आसन । वरी घातलें सिद्धासन ।

नासिकाग्रीं दृष्टी देऊन । रामनाम घेतसे ॥ ५६ ॥

पाहूनि मानसीं चकित । योगी असे हा निश्चित ।

मनीं चरण वंदित । सिद्धपुरुष जाणोनी ॥ ५७ ॥

हातीं धरोनि आणिला । सकळांसी आनंद झाला ।

बहुप्रकारें बोध केला । निबिड अंधारीं नच जावें ॥ ५८ ॥

कोणी म्हणती उपदेशासी । पात्रता नसे आम्हांसी ।

कारणिक अवतरले ऋषि । ज्ञानरूप केवळ ॥ ५९ ॥

सहा वर्षांचा बालक । बैसला सिद्धासनीं एक ।

अपरात्रीं नदीतटाक । श्मशानस्थान विशेष ॥ ६० ॥

यासी काय म्हणावे । दंडावें कीं वंदावें ।

स्तवावें कीं बोधावें । धाक भिती दावोनी ॥ ६१ ॥

गणपती बोले वचन । एकांतीं स्थिर होय मन ।

नामस्मरणीं अनुसंधान । प्रेमपूर वाहतो ॥ ६२ ॥

चित्त वाहे भलतीकडे । मुखें नाम हे कोरडें ।

ऐशियानें आयुष्य थोडें । पुरणार नाहीं ॥ ६३ ॥

तया म्हणती तूं वयें सान । उद्यमीं घालावें मन ।

वृद्धपणीं अनुसंधान । स्वस्थपणें करावें ॥ ६४ ॥

बहुत विद्या शिकावी । आणि भाग्यश्री भोगावी ।

जगीं कीर्ति मिळवावी । मग भजन करावें ॥ ६५ ॥

इंद्रियीं विषय सेवावे । तृप्त करोनि भजावें ।

नातरी लागेल मुकावें । दोहींकडे ॥ ६६ ॥

विषयोर्मि येतां पाहीं । भाव साधनीं न राही ।

अत्याचारें भवडोहीं । बुडतो नर ॥ ६७ ॥

प्रपंच करोनि परमार्थ । करावा बोलती संत ।

वासना झालिया निवृत्त । सुलभ होये ॥ ६८ ॥

आधीं विद्या शिकावी । इंद्रियें अतृप्त न ठेवावीं ।

मग ती परमार्थपदवी । साधनानें साधावी ॥ ६९ ॥

उपदेश नानापरी । करिती ते नरनारी ।

भूतखेतांची भिती भारी । सांगूं लागलें बाळातें ॥ ७० ॥

ऐसे आपुलाल्या मतीं । अधिकार नेणोनि बोध करिती ।

अघटित करणी वदती । परिसिली नाहीं ॥ ७१ ॥

कांही दिवस गेल्यावरी । गणपती नसे शय्येवरी ।

रावजी निर्धारी अंतरी । एकनिष्ठ वैष्णव हा ॥ ७२ ॥

पुत्रस्नेहें कळवळला । धुंडधुंडाळोनी आला ।

म्हणे हा कोठें लपला । न कळेचि ॥ ७३ ॥

पहांटेच्या समयासी । बाळ आला गृहासी ।

रावजी पुसे तयासी । कोठे आसन घातलें ॥ ७४ ॥

येरू वदे नदीथडीं । खडकांच्या पडल्या दरडी ।

माजीं असती भगदाडीं । उपाधिरहित ॥ ७५ ॥

अरे सर्प विंचू फिरती । क्रूर श्वापदें नेणो किती ।

कैसी होईल देहस्थिती । न विचारिसी ॥ ७६ ॥

देह तो प्रारब्धाधीन । कोण चुकवूं शके मरण ।

समय प्राप्त झालिया जाण । मांदुसी ही न टिके ॥ ७७ ॥

नाशिवंत नासणार । जाणोनिया निर्धार ।

आहे तंव जगदीश्वर । शाश्वत तो ओळखावा ॥ ७८ ॥

ऐकोनि ऐसीं उत्तरें । रावजीनेत्रीं नीर झरे ।

म्हणे होईल तें तें खरें । स्वस्थ राहोनि पाहावें ॥ ७९ ॥

अगाध ज्ञान पाहोन । रावजी मानी समाधान ।

म्हणे धन्य गणपती निधान । ईशकृपें लाधलें ॥ ८० ॥

॥ इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते तृतीयाध्यायांतर्गतः द्वितीयः समासः ॥

॥ श्री सद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय तिसरा

समास तिसरा

श्रीगणेशा तुज नमन । करोनि रघुपतिस्मरण ।

श्रीगुरुलीला कथन । करितों मी यथामति ॥ १ ॥

नित्य शेळ्या चारावयासी । गणपती जातसे वनासी ।

तेथें क्रीडा करी कैसी । पाहतां असाधारण ॥ २ ॥

जमवी दगड बहुत । रचोनि भिंती करित ।

माजीं तीन खडे बैसवीत । नामें सांगे तयांचीं ॥ ३ ॥

मध्यें उभा श्रीराम । जो भक्तां देई आराम ।

सव्यभागीं भक्त परम । लक्ष्मण उभा असे ॥ ४ ॥

वामभागीं सीताबाई । जगद्वंद्य जगाची आई ।

पुढें मारुति वज्रदेही । एक खडा ठेवित ॥ ५ ॥

मित्रांची मांदी मेळविली । दगडांचीं देउळें केलीं ।

मग क्रीडा आरंभिली । कैसी पहा ॥ ६ ॥

हातांतील काष्ठासी । वीणा म्हणोनि स्कंधप्रदेशीं ।

घेवोनि दगड टाळेसी । मेळविती अनेक ॥ ७ ॥

रामनामाचा गजर करिती । छोट्या पाउलीं नाचती ।

दगडीं दगड वाजविती । भजन करिती आनंदें ॥ ८ ॥

मित्रांमाजी मित्र खरा । नामें बापू फडतरा ।

गणपतीवांचोनिया जरा । दुरी न राहे ॥ ९ ॥

गणपती जी जी आज्ञा करी । सुलभ कठिण आदरी ।

न विसंबती क्षणभरी । एकासी एक ॥ १० ॥

वाटे हा पहिला शिष्य । गुरुवचनीं विश्वास ।

नामाचा घे बहु ध्यास । सद्‍गुरुबोधें ॥ ११ ॥

असो ऐसी भजनस्थिति । नित्य आवडी चित्तीं ।

गणूबुवा ऐसें म्हणती । बाळमित्र कौतुकें ॥ १२ ॥

उपजत ज्ञानज्योती । न झांके झांकितां दीप्ती ।

गणूबुवा म्हणोनि वंदिती । चरण सद्गुरूचे ॥ १३ ॥

जैसा मलयगिरीचंदन । सुवासेंसी पैसावोन ।

तैसा वेधी पराव्याचें मन । स्वतेजें आपणाकडे ॥ १४ ॥

पंचाननाचे छाव्यासी । सलगी न करवे जीवासी ।

वयें अल्प परि सर्वांसी । आकर्षत स्वसत्तें ॥ १५ ॥

नागरिकजन आश्चर्य करिती । पोरें यासवेंचि धांवती ।

रानीं जाऊन भजन करिती । धाक न मानिती आमुचा ॥ १६ ॥

रावजीपंत तुमचा पुत्र । मधुरवचनी जगन्मित्र ।

बालकें जमवी सर्वत्र । नायकती गृहकाजें ॥ १७ ॥

घरीं अल्पही न राहती । गणूबुवा म्हणोनि धांवती ।

मायबापाहूनि चित्तीं । प्रिय वाटतो सकळांसी ॥ १८ ॥

यासी बोध करावा कांहीं । अथवा बैसवावें गृहीं ।

वेड लाविलें सकळांही । स्वच्छंदपणे ॥ १९ ॥

तैसा शाळेसी जातां । सकळांसि म्हणे तुम्ही आतां ।

राम राम लिहोनि कित्ता । मजलागीं दावावा ॥ २० ॥

तेंचि काढोनि दाविती । पंतोजी बहु बोध करिती ।

कांही केल्या गणपती । नायकेचि ॥ २१ ॥

पंतोजी बोले तयासी । न यावें तुवां शाळेसी ।

सकल बाळें बिघडविसी । आमुचा धंदा बुडेल ॥ २२ ॥

पंतोजीनें धाक दाविला । गणपतीसी न मानला ।

दुजे दिनीं डाव मांडिला । गड्यांसह गोठ्यावरी ॥ २३ ॥

लहान थोर सवंगडी । क्रीडा करिती आवडी ।

रामभजनाची परवडी । मांडिली कौतुकें ॥ २४ ॥

पंतोजी शाळेमाजीं पाहती । परि एकही नसे विद्यार्थी ।

चिंता उपजली चित्तीं । आतां कैसें करावें ॥ २५ ॥

गृही वृतांत निवेदिला । गणपतीनें पुंडावा केला ।

समजावूनि पाठवा त्याला । विद्यालयीं ॥ २६ ॥

आजा चुलता उपदेशिती । पुन्हां शाळेसी धाडिती ।

माय उपदेशी 'गणपती । तुवां ऐसे न करावें ॥ २७ ॥

वडिलार्जित कुलकरणवृत्ती । चालविली पाहिजे निगुती ।

विद्या करावी पुरती । न करीं कुचराई' ॥ २८ ॥

गणपती बोले 'गे प्रमाण । सर्वही येतें मजलागोन ।

काळजी न करावी, वतन । सांभाळीन दक्षत्वें ॥ २९ ॥

रामनामाची आवडी । काय सांगूं तुज गोडी ।

श्रवण करीं एक घडी । प्रेम कैसें उफाळे' ॥ ३० ॥

ऐसीं वदोनि उत्तरें । रामनाम मंजुळस्वरें ।

घेऊं लागला प्रेमभरें । माय ऐके तटस्थ ॥ ३१ ॥

रामनामाची गोडी । चाखितां चालली घडी ।

वृत्ति गुंतली आवडी । सांज झाली कळेना ॥ ३२ ॥

सकळांसी लाविली चट । रामनामाचा घडघडाट ।

दुरितें सोडिली वाट । गोंदावलीची ॥ ३३ ॥

नऊ वर्षांचे अवसरीं । रावजी मनीं विचार करी ।

व्रतबंध कराया बरी । वयसीमा ॥ ३४ ॥

कुलगुरूसी पाचारोनि । उच्चनीच ग्रह बघोनि ।

मुहूर्त ठरवा उपनयनीं । ऐसें सांगे ॥ ३५ ॥

मुहूर्त बरवा शोधिला । द्रव्यनिधि मोकळा केला ।

मातापितयां आनंद झाला । मनींची हौस पुरवूं वदती ॥ ३६ ॥

सोयरे जमविले सकळ । याज्ञिकी विप्रांचा गोंधळ ।

मौंजीबंधनाची वेळ । आली म्हणती समीप ॥ ३७ ॥

वाद्यें वाजती घडाघडा । मातृभोजनीं काळ न दवडा ।

घटिका भरली वेळ थोडा । सावधान म्हणती ॥ ३८ ॥

पितापुत्र बोहल्यावरी । मंगलाष्टकें सुस्वरीं ।

द्विज म्हणती सावध सत्वरी । मंगलमुहूर्तीं असावें ॥ ३९ ॥

गणपती विचारी मानसीं । हे सावध म्हणती आम्हांसी ।

असावध कोणेविषीं । राहिलो मी ॥ ४० ॥

चित्त देऊनि करी श्रवण । मंत्रार्थ पाहे विवरोन ।

कोठें असती उपनयन । द्विजत्व तेंही दिसेना ॥ ४१ ॥

गायत्री मंत्र उपदेशिला । एकचित्तें पठण केला ।

ॐ तत्सत् अनुभवाला । आलें पाहिजे ॥ ४२ ॥

अनुभवी तोचि ब्राह्मण । येर कुलधर्मपालन ।

ऐसे करितसे मनन । मनामाजीं ॥ ४३ ॥

परिधानासी कौंपीन । प्रावरणासी कृष्णाजिन ।

वैराग्यद्योतक चिन्ह । मनी म्हणे ॥ ४४ ॥

कंठी घालिती यज्ञोपवीत । जें ब्रह्मग्रंथीनें ग्रथित ।

अनुसंधान ठेवावें हा हेत । स्वस्वरूपी ॥ ४५ ॥

कर्मफलानें बांधला । मौंजीबंधनें व्यक्त केला ।

विवेकें पाहिजे सोडविला । जीवात्म्यासी ॥ ४६ ॥

यमनियम दंड देती । भिक्षाहारें उदरपूर्ती ।

लोभ न धरावा चित्तीं । कोणाविषयीं ॥ ४७ ॥

भिक्षा घालोनि म्हणे जननी । चहूं वेद षड्दर्शनीं ।

निपुण होईं अठरा पुराणीं । गुरुबोधें ॥ ४८ ॥

आप्तइष्ट कुलगोत । भिक्षा घालोनि निरोप देत ।

गुरुकृपें ज्ञानोन्नत । व्हावें तुवां ॥ ४९ ॥

बोलती सकल मंत्र मुखें । परि अर्थातें कोणी न देखे ।

विरळा सद्‍गुरुसारिखे । अर्थ विवरिती ॥ ५० ॥

बोलणें एक करणें एक । तो न म्हणावा विवेक ।

परि कालचक्राचें कौतुक । ऐसेंचि आहे ॥ ५१ ॥

कण जावोनि भूस राहिलें । भूषणावांचूनि छिद्र उरलें ।

जाणते पुरुषीं जाणिलें । येर अवघे म्हणती सोहळा ॥ ५२ ॥

कुलगुरु तेंचि सांगती । संध्योपासना शिकविती ।

अग्निकार्य करावें म्हणती । नित्यनेमें ॥ ५३ ॥

प्राणायामीं नासिकासी । करविती हस्तस्पर्शासी ।

न जाणती योगासी । मार्गमळण ॥ ५४ ॥

जैसा गुरु तैसा चेला । निपट बोध वायां गेला ।

गणपती मनीं खोचला । समाधान नाहीं ॥ ५५ ॥

गुरु स्वयें अनधिकारी । शिष्यातें कैसा उद्धरी ।

सद्‍गुरुदयाळांची सरी । येणार नाही ॥ ५६ ॥

भिडें भिडें भिडो जातां । न सुटे कर्माकर्मगुंता ।

सद्‍गुरुपद तत्त्वतां । शोधिलें पाहिजे ॥ ५७ ॥

ऐसें बहुतां प्रकारीं । गणपती विवेकें विवरी ।

चटका लागला अंतरीं । उपदेशाचा ॥ ५८ ॥

इतर मिष्टान्नें जेविती । किती उठती ब्राह्मणपंक्ती ।

दक्षिणा देऊन बोळविती । याचकांसी ॥ ५९ ॥

व्रतबंध सांग झाला । सकलां आनंद वाटला ।

पाहुणे समुदाय बोळविला । वस्त्रें देउनी ॥ ६० ॥

गणपती बालब्रह्मचारी । संध्यावंदनादि कर्में करी ।

म्हणे मागावी माधुकरी । आज्ञा असे गुरूची ॥ ६१ ॥

चारी वेद शिकावे । षड्दर्शना जाणावें ।

पुराणीं व्युत्पन्न व्हावें । ब्रह्मपद पावावया ॥ ६२ ॥

चहूं वेद किती असती । शास्त्रें कैशीं शिकों येती ।

गुरुसेवेची कैसी स्थिती । मज निरूपावी ॥ ६३ ॥

उपाध्ये बोलती बाळा । वेद अनंत आगळा ।

एकही न वचे शिकला । आयुष्यवरी ॥ ६४ ॥

शास्त्रेंही असती अपार । तैसाचि पुराणांचा विचार ।

कलियुगीं उतरे पार । ऐसा नाहीं ॥ ६५ ॥

गुरूसी द्यावें धन । मानावें गुरुवचन ।

कार्याकार्य विद्या पठण । करोनि स्वस्थ असावें ॥ ६६ ॥

जेणें राहे वतन वृत्ती । ती विद्या करावी पुरती ।

अधिकारी तोषवावे चित्तीं । मधुरवचनीं ॥ ६७ ॥

आमुचा तों हाचि धंदा । यजमानास राखों सदा ।

उदरपूर्तीवांचुनि कदा । आन नेणों ॥ ६८ ॥

येणें नव्हे समाधान । अंतरती श्रीचरण ।

उत्तम नरदेह पावोन । व्यर्थ होय ॥ ६९ ॥

वेदें जैसें आज्ञापिलें । तैसें पाहिजे वर्तलें ।

लौकिकीं नसे बोलिलें । भगवद्वाक्यें प्रत्यक्ष ॥ ७० ॥

तरी ऐसा जो कां ज्ञानराशी । तोचि शोधूं अहर्निशी ।

हिंडू आतां दशदिशीं । सद्‍गुरुपद शोधाया ॥ ७१ ॥

सद्‍गुरुकृपा होतां पाहीं । जगीं दुर्लभ नसे कांही ।

सज्जन कथिती ठायीं ठायीं । भगवद्वाक्यें ॥ ७२ ॥

जें वेदविद्येचें दैवत । परमगुह्य गुह्यातीत ।

होतां सद्‍गुरुपदांकित । ठायीं पडे ॥ ७३ ॥

॥ इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते तृतीयाध्यायांतर्गतः तृतीयः समासः ॥

॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय तिसरा

समास चवथा

जयजय श्रीआत्मारामा । भूतां व्यापूनि रिकामा ।

अखंड आनंदसुखधामा । हृदयनिवासी ॥ १ ॥

जवळीं असोनि उमजेना । विषयीं धांवे वासना ।

विभक्तपणे नमितो चरणा । ध्यान राहो अखंड ॥ २ ॥

व्रतबंधनाउपरी । गणपती नाना क्रीडा करी ।

बटुवेष कौपीनधारी । चित्त वेधी पाहतां ॥ ३ ॥

गृहीं वृद्ध लिंगोपंत । बाललीलें होती मुदित ।

पुनरपि गीताई प्रसूत । पुत्र कन्या लाधली ॥ ४ ॥

अण्णा असे पुत्र नाम । मुक्ताई कन्या सुरूप परम ।

सकळांचे अति प्रेम । गणपतीवरी ॥ ५ ॥

तैसे गुलगुरु सखारामभट्ट । पाठक उपनामें कर्मनिष्ठ ।

पत्रिका वर्तविती नीट । विद्वान् होते बहुगुणी ॥ ६ ॥

यांचे पुत्र वामनबुवा । हेचि कर्ते होते तेव्हां ।

तयांचे पुत्र चिंतूबुवा । खेळगडी गणपतीचे ॥ ७ ॥

अप्पा पाटील गांवकर । पुत्र दाजीचा चतुर ।

बाळा तयाचा कुमर । कुलकर्ण्यावरी अति प्रीति ॥ ८ ॥

चरित्रामाजी संबंध । येईल म्हणोनि विशद ।

नामें केलीं प्रसिद्ध । उभय कुलांची ॥ ९ ॥

पंतोजी अण्णा खर्शीकर । व्यवहारविद्येमाजीं चतुर ।

परि नेणती अधिकार । गणपतीचा ॥ १० ॥

एके समयीं ऐसें झालें । गुरुजी स्वल्प गृहीं आले ।

इकडे भजन आरंभिलें । शिष्यवर्गें ॥ ११ ॥

पंतोजींसीं राग आला । छडी मारिती सर्वांला ।

मुलें म्हणती गणपतीला । कैसा विचार करावा ॥ १२ ॥

येरु वदे सर्वांसी । स्वस्थ रहावें मानसी ।

रामद्वेषीं नरासी । शिक्षा होईल त्वरित ॥ १३ ॥

संवगड्यांतील मुलांनीं । अप्पा पाटिला भेटुनी ।

वृत्तांत कथिला मृदुवचनीं । पंतोजींचा ॥ १४ ॥

तुमचे वेश्येपाशी । पंतोजी जाती अहर्निशी ।

भलतें भासतें आम्हांसी । तुमचे तुम्ही पहावें ॥ १५ ॥

पाटील होता विषयग्रस्त । कर्णीं वाक्यें झोंबत ।

दांतओठ खात खात । निघाला तेथोनी ॥ १६ ॥

एकडे गुरुजींची स्वारी । शाळेंतूनि जातां घरीं ।

बैसले तेथें क्षणभरी । पान खात ॥ १७ ॥

बोलाफुला गांठ पडली । पाटलाची स्वारी आली ।

तळची आग मस्तका गेली । निष्ठुरपणें मारित ॥ १८ ॥

मारमारोनि केला विकळ । लोक धांवले सकळ ।

वृत्तांत परिसोनि नवल । अत्यंत भासलें ॥ १९ ॥

ऐसें नव्हे पाटिलबुवा । गणपतीने केला पुंडावा ।

पंतोजी तुम्हीं त्याचे नांवा । कदापि काधूं नये ॥ २० ॥

तो असे भगवद्भक्त । श्रीकृष्णासारिखा धूर्त ।

जाणावें हें सत्य । त्याचे वाटेसी नच जावें ॥ २१ ॥

शाळा सोडिली अण्णांनी । निघाले गाडी भरोनी ।

मार्गीं तयांसी गांठोनी । उपदेशी ब्रह्मचारी ॥ २२ ॥

रामभक्तासी वैर । करितां दुःख होतें फार ।

आतां तरी रघुवीर । स्मरत जावा ॥ २३ ॥

दो दिवसांची चाकरी । रामकृपेची भाकरी ।

तोचि तारी आणि मारी । शरण जावें तयासी ॥ २४ ॥

ऐशी क्रीडा नानापरी । करितसे ब्रह्मचारी ।

मित्रांचा जो कैवारी । संकटसमयीं ॥ २५ ॥

धांवण्यामाजीं चपळ । मुखीं हास्य सोज्ज्वळ ।

तनु दिसे कोमल । उड्या घेई वृक्षावरी ॥ २६ ॥

विनोदी असोनि निश्चल । धीट आणि कोमल ।

वक्तृत्वें भुलवी सकल । लहानथोर ॥ २७ ॥

रामनाम हाचि छंद । हीच क्रीडा विनोद ।

अंतरीं ध्यायी सद्‍गुरुपद । कैं देखेन डोळां ॥ २८ ॥

शाळेसी निमित्तमात्र जाई । विद्या येतसे सर्वही ।

आश्चर्य मानिती पाहीं । बुद्धिप्रभाव देखोनी ॥ २९ ॥

कोळशाची शाई करोनि । अर्कपत्रें काढी लिहोनी ।

रामनामें वृक्ष भरोनी । प्रदक्षिणा करितसे ॥ ३० ॥

पाहोनि क्रीडाकौतुक । आश्चर्य करिती लोक ।

लिंगोपंत धूर्त तार्किक । विचार करी मानसीं ॥ ३१ ॥

हा होईल भगवद्भक्त । प्रपंचीं राहील विरक्त ।

उदासीन वागे सतत । वय सान असोनी ॥ ३२ ॥

तरी हा हातींचा जाईल । रानीं वनीं फिरेल ।

विरक्तपणें वागेल । जनांमध्यें ॥ ३३ ॥

यास्तव शीघ्रची लग्नग्रंथी । घालूं म्हणे रावजीप्रती ।

मानलीं सकलांसि युक्ति । गीताआदिकरोनी ॥ ३४ ॥

शोधूं लागले नोवरी । कुलवंत स्वरूपें बरी ।

जाणोनिया वतनदारी । पाहों येती अनेक ॥ ३५ ॥

गोडसे उपनामी संभाजीपंत । कुलकर्णी खातवळीं वसत ।

तयांची कन्या नेमस्त । केली असे ॥ ३६ ॥

वय सान गौरवर्ण । कुलशील शुभलक्षण ।

वर द्वादशीं एक न्यून । जोडा शोभतसे साजिरा ॥ ३७ ॥

वाङ्निश्चय सीमांतपूजन । विवाहहोम अन्नदान ।

सरस्वती ठेविलें नामाभिधान । समारंभ सांग केला ॥ ३८ ॥

परि गणपती उदासीन । म्हणे कासया हें बंधन ।

कैं देखेन सद्‍गुरुचरण । भवसिंधुतारक ॥ ३९ ॥

विवाह म्हणजे सजीव बेडी । जी थोरथोरांस करी वेडी ।

सद्वासना धडफुडी । असेल तीही घालवी ॥ ४० ॥

नरदेहाचा अधिकार । स्वयें व्हावें विश्वंभर ।

परि करित किंकर । बहुतांचा बहुपरी ॥ ४१ ॥

भलतियाचे आर्जव करवी । कोणा दुरुत्तरें बोलवी ।

नसताचि मोह लावी । पाठीमागें ॥ ४२ ॥

सुकर्मीं वा दुष्कर्मी । प्रवृत्त व्हावे धनागमीं ।

एवं आयुष्य प्रपंचकामी । अहंकारयुक्त लाववी ॥ ४३ ॥

ऐसा हा मोहपाश । बहुत झाले कासाविस ।

तरला ऐसा पुरुष । भाग्यवंत विरळाचि ॥ ४४ ॥

जैसा वाईट तैसा चांगला । परि लाभे क्वचिताला ।

सोमल औषधी असे भला । जाणत्यासी ॥ ४५ ॥

गृहस्थाश्रमाची महती । बहुत गाइली धर्मग्रंथीं ।

परि विषयीं लंपट होती । बहुतेक जन ॥ ४६ ॥

अतिथीसेवा अन्नदान । तिन्ही आश्रमां विश्रांतीस्थान ।

पितरदेवतांसी हवन । गृहस्थाश्रमी मिळतसे ॥ ४७ ॥

पितृऋण मातृऋण । फिटे होतांचि संतान ।

विद्याकलांचे पालन । गृहस्थाश्रमाकारणें ॥ ४८ ॥

एवं चतुर्विध पुरुषार्थ । ज्ञानिया लाभती येथ ।

अज्ञानें होतां आसक्त । अधोगती निश्चयें ॥ ४९ ॥

जरी असेल विवेक वैराग्य । तरीच हें लाधेल भाग्य ।

परि कलियुगीं ऐसा योग । घडणें कठीण ॥ ५० ॥

ज्ञानें व्हावें विरक्त । तरी संसारीं अलिप्त ।

सद्‍गुरुविना ज्ञान प्राप्त । होणार नाहीं ॥ ५१ ॥

या गृहस्थाश्रमाकारणें । देवादिकां जन्म घेणें ।

विद्या कलादि आयतनें । याजसाठीं ॥ ५२ ॥

हें सृष्टीचें उगमस्थान । याचेनि सृष्टीचें पालन ।

नीति न्याय दंडण । याचेकरितां ॥ ५३ ॥

ऐसा विवेक उदेला । हळूं हळूं वाढों लागला ।

सचिंत दिसे बैसला । ठायीं ठायीं ॥ ५४ ॥

जें देवाचें दैत । ऐसे संत महंत ।

तेचि अधिकारी येथ । वेदनिधि दावाया ॥ ५५ ॥

वेद अनंत अपार । शब्दज्ञानें न पडे पार ।

कलियुगीं अल्पायुषीं नर । धृतीही अल्प जहाली ॥ ५६ ॥

तैसा आहार विहार । दुर्जनसंगति अनिवार ।

बुद्धी सुचे तदनुसार । देहसुखाची ॥ ५७ ॥

वेदशास्त्रपठण केलें । परि देहसुखानें नाडले ।

कामधेनूपाशीं घेतलें । तक्र जैसें ॥ ५८ ॥

ऐसा कालाचा महिमा । ध्यानीं न ये परमात्मा ।

सुखासक्तीची सीमा । जाहली असे ॥ ५९ ॥

देहसुखाचीं साधनें । शोधिती ते शहाणे ।

बहु द्रव्य मिळवूं जाणे । तो पुरुष उत्तम ॥ ६० ॥

पंचभूतांचे मिळवणी । सुखसोयी साधिती झणीं ।

तीचि म्हणती ज्ञानी । जनरूढी ॥ ६१ ॥

जो भूतांचा जनिता । त्रिभुवनीं जयाची सत्ता ।

तयासी न पाहतां । प्रकृतिसुखें धुंडाळिती ॥ ६२ ॥

प्रकृतिमाजीं सुख इच्छिलें । ते पुरुष अज्ञानी गणले ।

रावणादिक भले भले । सत्यलोकीं सत्ता ज्यांची ॥ ६३ ॥

वसिष्ठ-विश्वामित्रांची कथा । पाहतां कळे ज्ञानसत्ता ।

सद्‍गुरुकृपें येई हातां । विमल ज्ञान ॥ ६४ ॥

मुळीं प्रकृति नाशिवंत । तिचीं कर्मेंही अशाश्वत ।

ठायीं पाडावें शाश्वत । तरीच ज्ञानी म्हणवावें ॥ ६५ ॥

वेद अनंत बोलिले । प्रवृत्तिज्ञान विशद केलें ।

निवृत्ति संकेतें दाविले । अगोचर जया ॥ ६६ ॥

वेदां जे अगोचर । तें संतांसी गोचर ।

मूळ सांपडतां तरुवर । हातीं येई ॥ ६७ ॥

गुरुकृपेवांचूनि कांहीं । सर्वथा सार्थक होणें नाहीं ।

खूणगांठ बांधोनि हृदयीं । न्याहाळितसे सूक्ष्मदृष्टीं ॥ ६८ ॥

कोणी येतां साधुसंत । म्हणे दाखवा भगवंत ।

वेदशास्त्रांचा मतितार्थ । उकलोनि दावा ॥ ६९ ॥

चार वेद सहा शास्त्रें । अठरा पुराणें उपसूत्रें ।

शिकवा समग्र मंत्र तंत्रें । येके दिनीं ॥ ७० ॥

ऐसा करितां प्रश्न । म्हणती आम्हां नसे ज्ञान ।

गुरुचरणीं व्हावें लीन । ज्ञान येईल तुजलागीं ॥ ७१ ॥

येरु वदे ऐसे संत । कोणें ठायीं नांदत ।

ठाउके तरी पुरवा हेत । कृपा करोनी ॥ ७२ ॥

भवतारक सद्‍गुरु संत । गृहीं गुंततां नोहे प्राप्त ।

लोभ सांडोनि गिरीगव्हरांत । तीर्थीं क्षेत्रीं शोधावे ॥ ७३ ॥

जयांची होतां कृपादृष्टी । अज्ञान ज्ञानासह उठी ।

जन्ममृत्यु आटाआटी । भवग्रंथी तुटेल ॥ ७४ ॥

गुरुशोधाचा निश्चय केला । सोबत्यांसी निवेदिला ।

जे न वदती कवणाला । विश्वासू परम ॥ ७५ ॥

चुलत बंधु दामोदर । दुजा वामन म्हासुर्णेकर ।

दोघां मानवला विचार । सांगातें येऊं म्हणती ॥ ७६ ॥

तंव गृही लिंगोपंत । जरेनें जाहले ग्रस्त ।

मृत्युचिन्हें उमटली जेथे । ते गेले निजस्थाना ॥ ७७ ॥

कोणी हळहळूं लागले । कोणी म्हणती भलें झालें ।

पुत्रपौत्रांदेखत गेले । कलियुगीं अलभ्य ॥ ७८ ॥

लिंगोपंत पुरुष भला । कार्यकर्ता होऊनी गेला ।

ईश्वर तयाचे आत्म्याला । शांति देवो ॥ ७९ ॥

लिंगोपंत निघोन गेले । रावजी कर्ते झाले ।

गणपती वरी खेळ खेळे । मनीं ध्यायी श्रीगुरु ॥ ८० ॥

गुरु शोधायाकारणें । शीघ्रचि गृह त्यागणें ।

सार्थक अन्य साधनें । होणार नाहीं ॥ ८१ ॥

व्रतबंध शुभवेळीं । मातापित्यांची आज्ञा झाली ।

करोनि गुरुसेवा वहिली । विद्या तुवां शिकावी ॥ ८२ ॥

भिक्षा मागोनि उदरपूर्ति । अखंड धरावी शांति ।

ब्रह्मचर्य पाळोनि क्षतीं । विचरावें सकळ ॥ ८३ ॥

ऐशा आज्ञेची पूर्तता । झाली नसे तत्त्वतां ।

तीच मानोनि आतां । सांग करावी ॥ ८४ ॥

आधी उपजत ज्ञान । वेदशास्त्र निमित्त जाण ।

पुधील कार्या अनुलक्षून । निश्चय केला जाण्याचा ॥ ८५ ॥

द्वादश वर्षांचे वय । क्रीडासक्तीचा समय ।

परि वैराग्यउदय । दृढ झाला ॥ ८६ ॥

तिथि वार निश्चित केला । प्रातःकालीं उठोनि गेला ।

सोबती धांवले साह्याला । मागील दोघे ॥ ८७ ॥

गुरुभेटीची आर्त । धरूनि चालिले वनांत ।

तोडिली मायेची मात । दुर्जय दुर्निवार ॥ ८८ ॥

सरिता-सागर संगम । समरसें पावेल विश्राम ।

श्रवण केलिया हरती श्रम । भाविकांचे ॥ ८९ ॥

पुढील अध्यायीं ऐसी कथा । सद्‍गुरु होईल बोलविता ।

वत्स धेनूसी पितां । गळती सेवूं ॥ ९० ॥

इति श्रीसद्‍गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।

पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ९१ ॥

॥ इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते तृतीयाद्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥

॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति तृतीयोऽध्यायः समाप्तः ॥