श्रीसद्‍गुरुलीलामृत अध्याय चवथा

॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

अध्याय चवथा

समास पहिला

समर्थानुयायी तुकाराम सिद्ध । जया पूर्ण वैराग्य अध्यात्मबोध ।

तया प्रार्थुनी राममंत्रासि घेती । नमस्कार त्या ब्रह्मचैतन्यमूर्ति ॥ ४ ॥

नमो सद्‌गुरु योगेश्वरा । करुणाकरा परमोदारा ।

भवभीतासी थारा । आत्मरूपा ॥ १ ॥

बहुत जन्मीं जाहलो कष्टी । कामक्रोधें घातली मिठी ।

दुष्ट वासना पाठींपोटीं । लुबाडीतसे ॥ २ ॥

तेणें जाहलो भिकारी । चौर्यांशी लक्ष गेलों घरी ।

परि शांति नसे अणुभरी । कासावीस झालो ॥ ३ ॥

तंव अवचटें इये सदनीं । पावलो, तेथें श्रीमंत धनी ।

भेटला, करितो विनवणी । तळमळ निववा दातारा ॥ ४ ॥

वेदशास्त्रें वर्णिली कीर्ति । दया क्षमा बोध शांति ।

अनन्यभक्तीची संपत्ति । वसते येथ ॥ ५ ॥

कर्ण नाशिवंतदाता । सद्‌गुरु देई शाश्वता ।

पुनरपि मागण्याची आस्था । अल्पही उरेना ॥ ६ ॥

ऐसी कीर्ती परिसिली । तेव्हां धांव घेतली ।

परि द्वारीं आड पडलीं । थोर थोर ॥ ७ ॥

अविश्वासें ढकलोनि दिलें । देहलोभ पडळ आलें ।

अहंतेनें पांगुळें केलें । मजलागीं दयाळा ॥ ८ ॥

निद्रा आळस चंचल मन । आड कांटेरी कुंपण ।

अज्ञानतिमिर फिरफिरोन । अभक्तिकूपीं लोटतसे ॥ ९ ॥

पापपुण्यांच्या भगदाडी । मतांमतांच्या दरडी ।

ढकलोनी देवविती बुडी । स्वर्गनरकी ॥ १० ॥

बहुत केल्या येरझारा । अद्यापि न ये शिसारा ।

दयासिंधो सद्‌गुरुवरा । दीनाकडे पाहावें ॥ ११ ॥

दीपाजवळील पांखरें । तैसें मज जाहलें खरे ।

भाजते परि तें बरवें । मोहयोगें भासतसे ॥ १२ ॥

ऐसे मोहाचें पडळ । विवेक वैराग्य नसे बळ ।

तेणें जाहलो विकळ । दीर्घस्वरें बाहतो ॥ १३ ॥

तूं बा दीनांचा कनवाळू । धांव घेईं न करी वेळू ।

विझवी हा मायाजाळू । कृपामृत वर्षोनी ॥ १४ ॥

काकुळती वाट पाहे । काळ पाठीसी उभा आहे ।

क्षण न लागतां घालील घाये । उपेक्षा कासया मांडिली ॥ १५ ॥

भक्त थोर तेजोराशी । मी दीन म्हणोनि अव्हेरिसी ।

तरी दीनदास कां म्हणविसी । दीनानाथा गुरुराया ॥ १६ ॥

श्रवणीं मम स्वर न पडे । ऐसें म्हणता सर्वज्ञता मोडे ।

तुम्हांसी अज्ञेय मागें पुढें । कोठेंही असेना ॥ १७ ॥

जरी म्हणाल साधनबळें । दवडावीं सर्व किडाळें ।

तरी मायामोहें मज आंधळें । केलें असे जी दयाळा ॥ १८ ॥

आंधळ्या- पांगळ्यांचा । आधार तूं एक साचा ।

यास्तव दीनवाचा तुजसी आहीं बाहतो ॥ १९ ॥

धांव धांव गुरुराया । मायेनें आणिले आया ।

आठविलें तव पाया । आतां उपेक्षा न करावी ॥ २० ॥

स्वामी जरी उपेक्षिती । मग आधार नसे त्रिजगतीं ।

म्हणोनि येतों काकुळती । कृपादृष्टीं विलोकावें ॥ २१ ॥

जरी म्हणाल पोपट । मुमुक्षुत्व नसेल धीट ।

तरी हा दारींचा भाट । ब्रीद राखा आपुलें ॥ २२ ॥

मायेनें त्यजिलें बाळासी । कोणी भेटेल मावशी ।

रायें त्यजितां प्रजेसी । देव साह्य करील ॥ २३ ॥

परि तुम्ही टाकिल्यावरी । थारा न मिळे अवनीवरी ।

म्हणोनि विनवणी आदरीं । मायबापा गुरुराया ॥ २४ ॥

आठवावे तुझे पाय । अन्य न जाणें उपाय ।

जाणोनि देईं सोय । चरणांवरी ॥ २५ ॥

मागील अध्यायी कथा । सद्‌गुरु निघाले सांडोनि ममता ।

दामू वामन संगती असतां । पावले करवीरनगरीं ॥ २६ ॥

अयाचित भोजन करिती । परस्परें साह्य होती ।

सतेज दिसे गणपती । मोहवी मन जनाचें ॥ २७ ॥

कोणी पक्वान्नें ओपिती । कोणी येऊन दर्शन घेती ।

कोणी पाहोन आश्चर्य करिती । तपस्तेज म्हणती हे ॥ २८ ॥

देखोनि गणपतीचे गुण । दत्तक घेऊं आपण ।

म्हणोनि गुरुजी कोणी भावसंपन्न । अत्याग्रह मांडिला ॥ २९ ॥

सद्‌गुरु सत्वर निघाले तेथुनी । इकडे जगदंबाभेट घेउनी ।

दामू आला परतोनि । गृहीं वृत्तांत निवेदिला ॥ ३० ॥

वामनबुवा म्हासुर्णेकर । पुढें कांही दिवस बरोबर ।

होते तेही माघार । घेऊन आले गृहासी ॥ ३१ ॥

इकडें काय झालें गोंदावलीं । दोन प्रहर वाट पाहिली ।

मग माउली सचिंत झाली । बाळ कोठे दिसेना ॥ ३२ ॥

रावजी झाले चिंताक्रांत । ग्राम समस्त धुंडाळित ।

नदीतीरीं जावोनि पाहात । बैसला असेल एकांतीं ॥ ३३ ॥

रानोमाळीं शोधिती । गांवोगांवी दूत प्रेषिती ।

परि कोठें न दिसे गणपती । दुःख करिती अनिवार ॥ ३४ ॥

अज्ञान सान बालक । सोडोनि गेला गृहसुख ।

कोण करील त्याचे कौतुक । खाऊं जेवूं घालील ॥ ३५ ॥

ऊन पाऊस थंडी वारा । कोण देईल निवारा ।

नयनीं लोटती अश्रुधारा । पुत्रस्नेहें ॥ ३६ ॥

कोणी नाही मारिलें । अथवा रागें भरिले ।

कोण्याकारणें रुसोनि गेलें । सोडोनि आम्हां पाडस ॥ ३७ ॥

आमुचे जीवींचे जीवन । सद्गुणी चातुर्याची खाण ।

भगवद्भजनी अनन्य । कोठें गेला कळेना ॥ ३८ ॥

देवानें दृष्टांत दिला । सिद्धपुरुष होईल भला ।

साधन साधावया गेला । गृहत्याग करूनी ॥ ३९ ॥

कांही तर्क चालेना । गुण आठविती नाना ।

कोणी शोधूनि सांगा ना । पुत्रवार्ता ॥ ४० ॥

ऐसे दुःख बहुपरी । करूं लागले ते अवसरीं ।

जमोनि बोधिती शेजारी । भेटी येईल मागुता ॥ ४१ ॥

तो सद्वर्तनी चतुर । कदा न करी अविचार ।

भेटेल तुम्हांसी सत्वर । चिंता न करावी ॥ ४२ ॥

माता पिता मित्रगण । समस्त होती उद्विग्न ।

पाडस चुकतां जैसी जाण । धेनू फोडी हंबरडा ॥ ४३ ॥

तव दामू परतोनि आला । गृहीं वृत्तांत निवेदिला ।

सद्‌गुरु शोधासी गेला । तुमचा सुत ॥ ४४ ॥

परिसोनि ऐसी वार्ता । शोधूं धावले सद्गुणी सुता ।

मार्गीं अवचित भेटतां । घेवोनि आले गृहासी ॥ ४५ ॥

कांही दिवस राहोनि । पुनरपि गेला निघोनि ।

शोक करिती जनक जननी । हातीं न लागे पुत्र हा ॥ ४६ ॥

दामू वामन शांतविती । त्यासी कोठेंही नसे कमती ।

बहुत जन दर्शन घेती । आयती पुरविती अनेक ॥ ४७ ॥

तो ज्ञानी वैराग्ययुक्त । श्रीगुरूसी शोधित ।

येईल पुरल्यावरी हेत । तुम्ही चिंता न करावी ॥ ४८ ॥

सद्‌गुरुभेटीवांचून । गणपती न ये परतोन ।

निश्चय मनीं धरून । समाधान मानिती ॥ ४९ ॥

इकडे गणपती बाळ । फिरतसे रानोमाळ ।

कोठें सद्‌गुरु दयाळ । भेटतील कीं ॥ ५० ॥

नाना तीर्थे नाना देश । गिरिगव्हरे विशेष ।

नदीतटाकीं बहुवस । शोधित फिरे ॥ ५१ ॥

शास्त्री पंडित वैदिक । अध्यात्मवादी पुराणिक ।

भजनी गोसावी भाविक । योगी आणि हठयोगी ॥ ५२ ॥

मठपती फडपती हरिदास । संन्यासी आणि परमहंस ।

गृहधर्मी परि उदास । संतचरणीं सादर जे ॥ ५३ ॥

तैसे गुरुपरंपरागत । गुरुभक्त हरिहरभक्त ।

ब्रह्मचारी कर्मठ शाक्त । शुद्ध ज्ञानी वैरागी ॥ ५४ ॥

बाह्य वेडे अंतरी शाहाणे । राजयोगी अलिप्तपणे ।

करिती जे तीर्थाटनें । सिद्धि चमत्कार दाविते ॥ ५५ ॥

ऐसियांचिया घेती भेटी । करिती तयांसवे गोष्टी ।

न्याहाळिती सूक्ष्मदृष्टी । सत्यासत्य ॥ ५६ ॥

कोणी मानाचे भुकेले । कोणा धनानें भुलविलें ।

किती स्त्रीसंगें भ्रष्टले । सोंग राहिलें केवळ ॥ ५७ ॥

कित्येक बोलती जैसे भाट । अनुभवहीन धीट पाठ ।

मधुर गायनीं लाविती चट । भाविकांसी ॥ ५८ ॥

कित्येक सिद्धि उपभोगिती । तेणेंचि समाधान मानिती ।

कित्येक धर्म उच्छेदिती । म्हणती आम्ही अद्वैती ॥ ५९ ॥

साधुत्वाचें नांवाखाली । दुष्कर्में कोणी झांकिली ।

वरी दिसलीं भलींभलीं । कवंडळासारिखी ॥ ६० ॥

योगभ्रष्ट कोणी झाले । उपासनेविण ज्ञान बोले ।

वैराग्य नाहीं देखिले । देहासक्त ॥ ६१ ॥

कांहीं ते उदरदास । म्हणती आम्ही हरिदास ।

मोलें ज्ञान विक्रयास । मांडिती बाजारीं ॥ ६२ ॥

जें मोलें विकतां न ये । कोणी कोणा देतां न ये ।

वासना जिंकोन जो जाये । तयासीच प्राप्त ॥ ६३ ॥

कित्येक वडिलोपार्जित साधु । वैराग्योपासना ना बोधु ।

अहंकारी स्वयंसिद्धु । म्हणती आम्ही ॥ ६४ ॥

गायनाचे भोक्ते कोणी । लक्ष वेधिलें सुरांनी ।

दुरी राहिला चक्रपाणी । नाठवें जया ॥ ६५ ॥

कित्येक अत्यंत कर्मठ । संशयें ग्रासिले सगट ।

दयेची झाली ताटातूट । कर्मही सांग घडेना ॥ ६६ ॥

कोणी संपत्तिचे बळें । साधुत्वाचे करिती चाळे ।

अंतरीं भाव ते वेगळे । बाजारी दिसती ॥ ६७ ॥

असो ऐसे बहुत प्रकार सांगतां न ये अनिवार ।

भोळ्या भाबड्यां चमत्कार । दावोनि नादीं लाविती ॥ ६८ ॥

बाह्य सोंग संपादिती । अंतरें मलिन राखिती ।

पुढें आतां ऐसीचि स्थिती । होणार आहे ॥ ६९ ॥

क्वचित् स्थळी भगवद्भक्त । हरि जयांचा अंकित ।

भक्तिज्ञानवैराग्ययुक्त । त्यांचीं लक्षणें अवधारा ॥ ७० ॥

नित्य तृप्त ज्यांचे चित्त । जे पूर्ण ज्ञानी विरक्त ।

निःसंदेही गुणातीत । ब्रह्मानंदीं अनन्य ॥ ७१ ॥

आशासूत्र जळोनि गेले । चित्त चैतन्यचि झालें ।

लोकेषणेसी न वंचले । निरहंकृती ॥ ७२ ॥

देही असोनी विदेही । द्वेष मत्सर मुळीं नाहीं ।

भूतीं भगवद्रूप पाही । सहज समाधी भोगिती ॥ ७३ ॥

जाणोनि निर्गुणाची खूण । सगुणभक्ति करी गहन ।

निरालस्य निर्विकार मन । स्थिरबुद्धी जयाची ॥ ७४ ॥

दया-शांतीचा पुतळा । चौदा विद्या चौसष्ट कळा ।

जाणोनि राहे वेगळा । प्राकृताऐसा ॥ ७५ ॥

चौंदेहाचा केला अंत । प्रारब्धें देह वर्तत ।

ऊर्मि निमाल्या समस्त । हर्ष ना विषाद ॥ ७६ ॥

ताप न होई इतरांसी । इतरांपासोन जयासी ।

शांति नांदे अहर्निशी । अंतर्बाह्य ॥ ७७ ॥

ऐसेही भेटती कोणी । तेथें तेथें जावोनि ।

हस्तद्वय जोडोनि । म्हणे विवेकी बाळ । ७९ ॥

प्रश्न पाहोनि चकित होती । कांही वर्म जाणती ।

कांही उगेच उपहासिती । बालबुद्धि म्हणोनी ॥ ८० ॥

जे कां ज्ञानी भगवद्भक्त । ते म्हणती सद्‌गुरुपदांकित ।

होतां येतील समस्त । विद्या तुज ॥ ८१ ॥

पहा हो याची विरक्ती । शमदमादि संपत्ती ।

ज्ञान पाहतां वेडावती । थोर थोर ॥ ८२ ॥

कामक्रोधादि जिंकिले । गृहपाशही तोडिले ।

देहदंडण बहु केलें । अल्पवयीं ॥ ८३ ॥

दिसती तरी वज्रदेही । उन्मत्तपणा मुळीं नाही ।

बाल फिरे सकल मही । सद्‌गुरुपद शोधित ॥ ८४ ॥

काशीपासोन रामेश्वर । बहुत केली येरझार ।

तीर्थें क्षेत्रें समग्र । शोधिलीं गुरुकारणें ॥ ८५ ॥

रामेश्वरा अर्पिली गंगा । सेतु नेला प्रयागा ।

सप्तपुर्या ज्योतिर्लिंगा । चहूं धाम शोधिले ॥ ८६ ॥

मार्गीं फलाहार करावा । सिद्ध साधक धुंडावा ।

मुखीं रघुवीर गावा । ऐसा क्रम चालिला ॥ ८७ ॥

मार्गीं भेटले बहुत । मुमुक्षु साधक संत ।

कांहीं भेटींचे वर्णन येथ । करूं विशद ॥ ८८ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते चतुर्थाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥

॥ श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय चवथा

समास दुसरा

ॐ नमो जी गुरुराया । अर्पितो तुझे चरणी काया ।

निरसावें या भवभया । ठाव देईं चरणांचा ॥ १ ॥

हृदयस्था आत्मयारामा । वर्णावयाची झाली सीमा ।

शेष थकला गातां महिमा । एक मुखें काय वर्णूं ॥ २ ॥

असो कृष्णा-वारणा संगमासी । हरिपूर क्षेत्र परियेसीं ।

तेथें राधाबाई नाम जिसी । भोळी भाविक सत्त्वस्थ ॥ ३ ॥

भजन जियेचें प्रेमळ । अन्नदानाचा सुकाळ ।

भक्तिभाव तो निर्मळ । संतसेवनीं सादर ॥ ४ ॥

मिरजग्रामीं आण्णाबुवा । लोकीं वेडा म्हणावा ।

अंतर्निष्ठांनी ओळखावा । सिद्धपुरुष ॥ ५ ॥

अनेक चमत्कारांसी दाखवी । लोककार्यें करावीं ।

पिशाचवृत्ती धरावी । वरिवरी ॥ ६ ॥

नाशिकप्रांतीं सटाणें गांव । तेथें मामलेदार देव ।

गृहस्थाश्रमी शुद्ध भाव । ज्ञानी असोनि विरक्त ॥ ७ ॥

भार्या जयाची सती । पतिव्रता गुणवती ।

उभयतां बहु प्रेम करिती । गणपतीवरी ॥ ८ ॥

जातां येतां काशीहूनि । सद्‌गुरु जाती नेमेंकरोनि ।

थोडे दिवस राहोनि । पुढें होती मार्गस्थ ॥ ९ ॥

जाणोनि हनुमदंश । मानिती भजती विशेष ।

प्रश्नोत्तरें दिवस दिवस । संवाद होत स्वानंदें ॥ १० ॥

जातीसी मिळतां जात । प्रेमें प्रेम दुणावत ।

सहजसमाधी येत । अनुभवासी ॥ ११ ॥

माणिकप्रभु हुमणाबादकर । ज्ञानी विरक्त योगेश्वर ।

शिष्यसमुदाय थोर । असे जयांचा ॥ १२ ॥

कांही दिवस केली वसति । प्रेमसंवाद चालती ।

रामभक्त जाणोनि चित्तीं । वंदन करिती समसाम्यें ॥ १३ ॥

सद्‌गुरु अक्कलकोटनिवासी । दत्तमहाराज म्हणती जयांसी ।

तेथें जाती दर्शनासी । दत्तअवतार मूर्तिमंत ॥ १४ ॥

कथिती ते रामोपासना । सद्‌गुरु भेटतील जाणा ।

अंतर्भाव जाणोनि खुणा । येरयेरां भेटले ॥ १५ ॥

आणिक बहु असती । जे गिरिगुहेमाजीं बसती ।

मनुष्यवाराही न घेती । ऐसे राहती अलिप्त ॥ १६ ॥

प्रसंगें श्रीगुरूंनी कथिलें । ते येथें विशद केलें ।

मार्गीं बहुत भेटले । सिद्ध आणि साधक ॥ १७ ॥

बहुत केल्या येरझारा । काशीहूनि रामेश्वरा ।

भरतखंड शोधिला सारा । सद्‌गुरुकारणें ॥ १८ ॥

कोणी म्हणती आम्हांसी । अधिकार नसे निश्चयेंसी ।

तुम्ही ज्ञानी गुणराशी । आम्हां गुरुसारिखे ॥ १९ ॥

कोणी ज्ञानी तपोबल । भूत भविष्य जाणोनि सकल ।

अवतारिक पुरुष हा केवळ । गुरु व्हावा कासया ॥ २० ॥

कोठें कांही कोठें कांही । मिळोनि समाधान नाहीं ।

तळमळ वाटे अंतर्बाही । विचरती भूमंडळी ॥ २१ ॥

सद्‌गुरुपद तें दुर्लभ । सहसा नव्हे प्राप्य लाभ ।

सुटतां संसृतीचा लोभ । ठायीं पडे ॥ २२ ॥

रुका अडका खर्चिला । सद्‌गुरु खरेदी केला ।

तरि बोध तैसाचि झाला । इह ना परत्र ॥ २३ ॥

धूर्त तार्किक विचक्षण । युक्तिप्रयुक्ती वेधिती मन ।

भोळे भाविक सज्जन । भुलविती अनेक ॥ २४ ॥

कामक्रोधा बळी पडले । अहंकारीं वैभवीं गुंतले ।

सिद्धिसाह्यें सुख मानिले । तेंही सद्‌गुरु म्हणविती ॥ २५ ॥

शाक्तमार्गें भरी भरती । भूतदयेतें नेणती ।

कोणी पिशाच भजती । भुलविती शब्दज्ञानें ॥ २६ ॥

वैभव पाहोनि भुलले । शब्दज्ञानें चकित झाले ।

आडमार्गीं जावोनि पडले । असंख्य नर ॥ २७ ॥

देवाहोनि आम्ही श्रेष्ठ । सेवा करा एकनिष्ठ ।

व्यसनी विषयीं झाले भ्रष्ट । भोंदिती जगा ॥ २८ ॥

नाही भक्ति नाहीं ज्ञान । नाहीं उपासना अनुसंधान ।

वैराग्य क्षमा समाधान । नाहीं भूतदया ॥ २९ ॥

समबुद्धि ना स्थिरत्व । नैष्कर्म्य ना जनप्रियत्व ।

निरहंकृति ना निस्पृहत्व । वंचकवृत्ती ॥ ३० ॥

नाहीं संदेह गेला । भूतीं भगवंत न देखिला ।

आशातंतु नसे तुटला । महंती प्रिय ॥ ३१ ॥

अंगी भरला ज्ञानताठा । यमनियमा दिधला फांटा ।

स्तुतिप्रिय झाला मोठा । अनुभवहीन ॥ ३२ ॥

ऐसे गुरु बहुत असती । बिकट प्रश्नें चडफडती ।

महंती जाईल म्हणोनि भिती । शिष्यगुंती काढिती ना ॥ ३३ ॥

ऐशियांचेनि सार्थक । होणार नाहीं निःशंक ।

स्वयें बुडोनि लोक । बुडविती निश्चयेंसी ॥ ३४ ॥

ऐसे बहुत शोधिले । फिरत वाराणसीं आले ।

देखोनि तेथें शास्त्री भले । प्रश्न करिती नेमस्त ॥ ३५ ॥

शास्त्री वदती बाळा । गुरुविणें ज्ञानजिव्हाळा ।

न ये विद्या आणि कळा । यथासांग ॥ ३६ ॥

दक्षिणेसी मोगलाई । तेथें सद्‌गुरु तुकाई ।

शरण जाईं लवलाही । अनन्यभावें ॥ ३७ ॥

परिसोनि वचनासी । संतुष्ट झाले मानसीं ।

फिरले त्वरित दक्षिणेसी । विचार मानसीं दृढ केला ॥ ३८ ॥

तुकाराम साधु भले । येहळेगांवी ऐसें कथिलें ।

परिसतांची समाधान झालें । गणपतीचे ॥ ३९ ॥

बहुत पुरुष आजवरी । पाहतां फिरले पादचारी ।

परि समाधान ऐसेपरी । कधीं न झाले ॥ ४० ॥

आत्मा आत्मपणें एक । उपाधीनें दिसे अनेक ।

परि अनेक नव्हे एक । सर्वां भूतीं ॥ ४१ ॥

तोचि देतसे साक्ष । सूक्ष्मपणे देतां लक्ष ।

सत्यासत्य दावी पक्ष । विवेकीजना ॥ ४२ ॥

या अनुभवाच्या गोष्टी । विवेकी पाहती दृष्टी ।

इतर करिती चावटी । वितंडवादें ॥ ४३ ॥

असो झालें समाधान । चित्तासी बाणली खूण ।

त्वरित निघाले तेथोन । गुरुपदीं लीन व्हावया ॥ ४४ ॥

उतावीळ झाले चित्त । सद्‌गुरुभेटीची आर्त ।

वाटे वाट दुणावत । सत्वरीं ओसरेना ॥ ४५ ॥

धेनू आली वनांतोनि । धारेसी निघाला घरधनी ।

वत्सें धांव धरिली मनीं । परि बिरडें सुटेना ॥ ४६ ॥

ग्रामाहून आला पती । सासुरवासी भार्या सती ।

भेटी उतावीळ चितीं । वाटे गभस्ति मंद चाले ॥ ४७ ॥

तैसे श्रीसद्‌गुरुदर्शन । घ्यावया उतावीळ मन ।

जानव्हीचें स्नान करून । विश्वेश्वरदर्शन घेतलें ॥ ४८ ॥

तेथूनि निघे गुरुमाऊली । सद्‌गुरुभेटीसी चालिली ।

वय लहान असोन केली । करणी हे अघटित ॥ ४९ ॥

सद्‌गुरुभेटीची आयती । केली कैसी पाहावी ती ।

चित्तशुद्धि अनुतापस्थिति । वैराग्ययुक्त ॥ ५० ॥

मायमोह पितृमोह । खेळगडी यांचा मोह ।

आप्तइष्ट-गृहमोह । शरीरमोह सांडिला ॥ ५१ ॥

अयाचित उदरभरण । फलाहार उपोषण ।

रसनेंद्रिय जिंकले संपूर्ण । अजिंक्य जें ॥ ५२ ॥

कोठेंही करावी वसती । ग्रामीं अथवा वनाप्रति ।

प्रावरणाविण वागविती । देह आपुला ॥ ५३ ॥

शीतोष्ण वारा पाऊस । सोसतां न मानी त्रास ।

वैराग्यस्थिति जयास । पूर्णत्वें बाणली ॥ ५४ ॥

आशा ममता देहबेडी । लोभ मोह वासना कुडी ।

भय अहंकार वर्हाडी । घालविले सकळ ॥ ५५ ॥

मुखीं अखंड रामनाम । तेणें चित्तशुद्धि होय परम ।

ध्यानी एक श्रीराम । भोग्य वस्तू टाकिल्या ॥ ५६ ॥

माझें घर माझा संसार । माझीं मायबापें चतुर ।

माझी जन्मभूमि थोर । शहाणा एक मीच मी ॥ ५७ ॥

माझें धन माझें शेत । माझे खेळगडी बहुत ।

आप्तइष्ट गणगोत । सर्वही माझें ॥ ५८ ॥

माझें हे ओझें समस्त । विवेकें विवरी सतत ।

असत्य मानोनि शोधी सत्य । सद्‌गुरुपाशीं ॥ ५९ ॥

न इच्छी विषयभोगांसी । विषसम जाणोनि त्यांसी ।

अलिप्त राहे उदासी । आवडी एक नामाची ॥ ६० ॥

परि रामदर्शन करवी । ऐसा न मिळे गोसावी ।

अखंड तळमळ लागली जीवीं । वैराग्ययुक्त ॥ ६१ ॥

अनुतापेंहोवोनि विरक्त । विवेक जागविला सतत ।

नामस्मरणानें होत । चित्तशुद्धि ॥ ६२ ॥

मुमुक्षुस्थिति अनुभविली । साधकवृत्ति अंगीकारिली ।

सद्‌गुरुभेटीसी चालली । माय माझी ॥ ६३ ॥

जे उपजत ज्ञानघन । आदिमध्यांत अविच्छिन्न ।

जनांसी लावावया वळण । जनरूढी चालती ॥ ६४ ॥

असो गणपति बाळ । ओलांडोनि रानोमाळ ।

पाहावया सद्‌गुरु दयाळ । सत्वर चालिले ॥ ६५ ॥

पावले मोगलाईंत । येहळेगांव कोठें पुसत ।

संकेतें पावले जेथ । तुकाराम नांदत ॥ ६६ ॥

बाळ चातक ज्ञानाधिकारी । स्वानंदमेघ वरुषेल वरी ।

सद्‌गुरुकृपेचिया सरी । तन्निमित्तें सेवन करूं ॥ ६७ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते चतुर्थाध्यायांतर्गतः द्वितीयः समासः ॥

॥ श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय चवथा

समास तिसरा

येहळेगांवी पावले । ग्रामस्थांसी पुसिलें ।

तुकाराम साधु भले । कोठें भेटतील मजलागीं ॥ १ ॥

कोणी म्हणती नसे ठावा । कोणी म्हणती रानीं पहावा ।

वेडा तुका कासया हवा । म्हणती कोणी ॥ २ ॥

कोणी म्हणती साधु भले । तुमचें भाग्य उदेलें ।

दर्शना चित्त वेधलें । वय दिसतसे कोमल ॥ ३ ॥

कोठेंतरी आडरानीं । अथवा ओढ्याचे ठिकाणीं ।

बैसले असतील, शोधोनि । काढीं बापा ॥ ४ ॥

असतील कंकणें हातांत । श्वान बालकांसवे खेळत ।

चिलीम करीं वागवीत । असतील पहा ॥ ५ ॥

भूमीची शेज तयांसी । आकाश प्रावरण परिधानासी ।

मस्तकीं टोपडे घालिती हर्षीं । बालकाऐसें ॥ ६ ॥

सर्वज्ञ परि बाह्य वेडा । दिसेल तुम्हांसी तुसडा ।

देह मलिन उघडा । वागवित नित्य ॥ ७ ॥

खूणगांठ बांधोनि । बाळ निघाला तेथोनि ।

सत्वर काढिले शोधोनि । परमहंस ॥ ८ ॥

दुरूनि ध्यान पाहिलें । तंव अष्टभाव दाटले ।

मग देहासी लोटिलें । सद्‌गुरुचरणी ॥ ९ ॥

कंठ सद्‌गदित झाला । प्रेमपान्हा नयनी आला ।

सर्वांगीं रोम थरारला । कृपाकटाक्षें ॥ १० ॥

सहस्रबाण सोडिले जरी । न मरे वासना आसुरी ।

कृपाकटाक्षें एके शरीं । सहकुटुंबे निमालीं ॥ ११ ॥

दशेंद्रियांसहित मन । सोडोनि बाह्य विषयस्फुरण ।

सद्‌गुरुपदांसी आकलन । कराया धांवले ॥ १२ ॥

परि झालें विपरित । गुरुपदींच लीन होत ।

आपलेपण विसरोनि जात । ऊर्मीची धांव खुंटली ॥ १३ ॥

जैसे मीन चहूं दिशीं । ग्रासूं धांवती गळासी ।

तंव ते गळचि गुंतविती तयांसी । बाह्यगति रोधोनि ॥ १४ ॥

तैशीं इंद्रियें लीन झालीं । गुरुपदें गुंतोनि गेलीं ।

विषयग्रहणीं खुंटली । गति ज्यांची ॥ १५ ॥

चंचलत्व मनाचें गेलें । अनन्यत्वें चरण वंदिले ।

हस्त जोडोनि उभे ठेले । दृष्टी नम्र जाहली ॥ १६ ॥

तुकाराम आनंदमूर्ति . ज्ञानदृष्टीं पाहती ।

जाणोनि अंतर्बाह्यस्थिति । कार्यकर्ता सिद्धपुरुष ॥ १७ ॥

लोकव्यवहार कारण । ध्यानीं आणोनिया जाण ।

मौन धरिलें आपण । तुकाईनें ॥ १८ ॥

बाळ बोले जी महाराज । शिकावें वेदशास्त्राचें बीज ।

ऐसे कथिलें मज । कुलगुरूंनीं ॥ १९ ॥

वेदशास्त्रें तीं अपार । अल्पायुषीं न पडे पार ।

भवसिंधु दुर्गम थोर । उतरावा कैसा ॥ २० ॥

सप्रेम बोले तुकाई । गुरुकृपा होतां पाही ।

अज्ञेय नुरे स्वल्पही । ज्ञानरूप होशील ॥ २१ ॥

सहज बोलोनि उत्तरा । चटका लाविला अंतरा ।

सिद्धांच्या लीला अवधारा । कशा असती ॥ २२ ॥

गणपति करी विनवणी । अनुग्रहप्रसाद द्यावा झणीं ।

जेणें भेटेल चक्रपाणी । भवगजपंचानन ॥ २३ ॥

अधिकारी ऐसे जाणोनि । राममंत्र दिधला त्यांनी ।

गुरुपरंपरा कथोनि । समाधान केलें ॥ २४ ॥

ती परंपरा ऐसी । आदिनारायण मूळाशीं ।

तो उपदेशी श्रीविष्णूसी । विष्णु उपदेशी हंसातें ॥ २५ ॥

हंसाचा शिष्य ब्रह्मदेव । वसिष्ठ ब्रह्मापासाव ।

ते उपदेशिती रामराव । एकपत्नी एकबाणी ॥ २६ ॥

रामें उपदेशिले रामदास । रामदास उपदेशिले कल्याणास ।

कल्याणें बाळकृष्णास । कृपाप्रसाद अर्पिला ॥ २७ ॥

चिंतामणि जाहले तेथूनि । रामकृष्णही वदती कोणी ।

तुकारामा भगवद्भजनीं । रामकृष्णें लाविलें ॥ २८ ॥

तयापासोनि ब्रह्मचैतन्य । सद्‌गुरु बोधिले आनंदघन ।

परंपरा करितां श्रवण । रामभक्ति जडतसे ॥ २९ ॥

रामदास सामर्थ्यें समर्थ । होवोनि ठेले विख्यात ।

समर्थसंप्रदाय ऐसें वदत । तैंपासोनी ॥ ३० ॥

त्रयोदशाक्षरी रामनाम । वेदशास्त्राहूनि परम ।

जेणें पावती विश्राम । साधकजन ॥ ३१ ॥

जें वंदिलें शिवांनी । तेथें मानावा कोण गणी ।

सद्‌भावें ठेवितां ध्यानीं । रामभेटी होतसे ॥ ३२ ॥

साह्य करी हनुमंत । दुष्टांनिंदकां निवारित ।

भजनीं सदा प्रेम देत । आशीर्वाद संतांचा ॥ ३३ ॥

अनंतजन्मींचें भाग्य । असेल तरीच घडे हा योग ।

ना तरी संसृतीचा भोग । सुटेना कीं ॥ ३४ ॥

असो ऐसा अनुग्रह झाला । गणपतिहृदयीं बिंबला ।

बहुतांचे उपयोगा आला । भवसिंधु तराया ॥ ३५ ॥

पुन्हां धरिलें मौन । रानींवनीं करिती भ्रमण ।

गणपति सोडीना चरण । सदा सन्निध वास करी ॥ ३६ ॥

देहाची कींव सांडिली । गुरुसेवा आदरिली ।

चरणीं वृत्ति लिगडली । लोहचुंबकासारखी ॥ ३७ ॥

गुरुसेवा अति गहन । गहन तितुकी सधन ।

देहाचें करोनि उपकरण । मन मुरडिलें सेवेकडे ॥ ३८ ॥

एके दिनीं मिळे अन्न । एके दिनीं उपोषण ।

तृष्णा क्षुधा हें बंधन । तोडिलें मर्त्यलोकींचें ॥ ३९ ॥

वस्त्रप्रावरण आकाश । तृण भूमि शय्येस ।

ज्ञानज्योतीचा प्रकाश । तेणें कष्ट न वाटे ॥ ४० ॥

जिकडे गुरु धांवती । तिकडे धांवावे शीघ्रगती ।

झाडोनि ठेविती क्षिती । बैसावयाकारणें ॥ ४१ ॥

गुरु बैसलियावरी । प्रेमभरें चरण चुरी ।

मौन धरिलें बाहेरीं । अंतरीं ध्यान श्रीगुरूंचें ॥ ४२ ॥

श्रीगुरु हेचि प्रंचप्राण । गुरुआज्ञा वेदवचन ।

तयावांचोन आन स्थान । न देखे तिळभरी ॥ ४३ ॥

गुरुहूनि आन दैवत । न देखे त्रिभुवनांत ।

धन्य धन्य गुरुपूत । देव धांवती दर्शना ॥ ४४ ॥

सोडोनिया विषयगुंती । इंद्रियें गुरुसेवेकडे धांवती ।

सेवेवांचोनि अन्यप्रवृत्ति । गोड न वाटे ॥ ४५ ॥

कमल एक भुंगे अनेक । सर्वत्र धांवती तात्कालिक ।

इंद्रियभ्रमर वेगें अधिक । धांवती गुरुपदाब्जीं ॥ ४६ ॥

मन चंचल अनिवार । परि रिघालें सद्‌गुरुघर ।

चंचलस्थिति गेली दूर । ठायींच उन्मन झालें ॥ ४७ ॥

चित्त चिंती गुरुवर । बुद्धि स्थिर झाली चतुर ।

गेला समूळ अहंकार । परम लीनता बाणली । ४८ ॥

वासना इच्छी चरणरज । तृष्णा धरी सद्‌गुरुकाज ।

अनन्यपण सहजीं सहज । गुरुपदीं जाहलें ॥ ४९ ॥

क्वचित्काळीं सेवा घेती । क्वचित् झिडकारोनि देती ।

दुरुत्तरें बोलोनि पाहती । निष्ठा सच्छिष्याची ॥ ५० ॥

क्वचित् गुणां वानावें । क्वचित् तृणतुल्य करावें ।

हर्षविषादाचे गोवे । घालिती अनेक ॥ ५१ ॥

परि मान ना अपमान । लोभग्रस्त नोहे मन ।

गुरुपदीं गेले रंगोन । रिघाया दुजा ठाव नाहीं ॥ ५२ ॥

धक्के चपेटे मारिती । अहंभूता निवारिती ।

सद्‌गुरु सच्छिष्याप्रति । स्थापिती निजपदावरी ॥ ५३ ॥

अनंत सुकृतांची ठेव । असतांचि गुरुपदें भाव ।

दुर्लभ दुर्लभ, आड माव । ठायीं ठायीं पडतसे ॥ ५४ ॥

सद्‌गुरुवचनी अढळ विश्वास । तोचि साक्षात ब्रह्मरस ।

गुरुपूत म्हणावें तयास । त्रैलोक्यवंद्य ॥ ५५ ॥

गुरुवचनी विकल्प धरी । तो जाण अनधिकारी ।

चौर्यांशी लक्ष फेरी । चुकणार नाही ॥ ५६ ॥

असो सद्‌गुरुसेवा गहन । गणपति करी रात्रंदिन ।

देवादिकां दुर्लभस्थान । उपभोगी जो ॥ ५७ ॥

तुकाराम परमहंस । दुर्गमस्थळीं वनीं वास ।

सेवा कठिण बहुवस । विचारा मनीं ॥ ५८ ॥

ऐसे तुकाराम संत । परमहंस विरक्त ।

अनन्यपणे भगवद्भक्त । निःसंदेही ॥ ५९ ॥

लोकीं वागती वेड्यापरी । 'वेडा तुका' म्हणती सारीं ।

भाविकां नवसा सत्वरी । पावती नित्य ॥ ६० ॥

बहुत लोक दर्शना येती । कोणासवें न बोलती ।

बोलिल्या अर्थव्युत्पत्ति । प्राकृता न कळेचि ॥ ६१ ॥

कोठेंही फिरत असावे । श्वान-बालकासींच खेळावें ।

कोठेंही खावें जेवावें । बंधन नाही ॥ ६२ ॥

नानापरींचे नवस । नागरिक बोलती तुकयास ।

शीघ्र पावे तयांस । संकटकाळीं ॥ ६३ ॥

पुत्रप्राप्तीची हांव जया । त्या नवस करिती बाया ।

म्हणती मजला पुत्र झालिया । तुक्याकरवीं कान टोचूं ॥ ६४ ॥

कोणाची मुलें न वांचती । ते नाककान टोंचविती ।

काकुळतीनें शरण येती । पुत्र वाचूं दे आमुचा ॥ ६५ ॥

व्याधिग्रस्त कितीएक । मानसिक कामना अनेक ।

पुरवोनि दाविती कौतुक । चमत्कृति जगामाजीं ॥ ६६ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते चतुर्थाध्यायांतर्गतः तृतीयः समासः ॥

॥ श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय चवथा

समास चवथा

सद्‌गुरु श्रीतुकाराम । उपदेशिती भक्त परम ।

अनंत पावती विश्राम । तुकाईपाशी ॥ १ ॥

शाहाण्यासी अंतर न देत । भाविकांसी सफल होत ।

अनन्यासी तारित । भवसिंधुपासोनि ॥ २ ॥

विकल्पी विकल्प करिती । मूर्ख लोक वेड्या भजती ।

मत्सर निंदा आपुले मतीं । करिती कितीएक ॥ ३ ॥

एकदां एक चमत्कार । झाला तो करूं विस्तार ।

गोचरस्वामी उंबरखेडकर । गुरुबंधु तुकाईचे ॥ ४ ॥

गोचर म्हणाया कारण । धेनूपरि अन्नग्रहण ।

हस्तस्पर्श न करिती जाण । मुखानें आहार करिती ते ॥ ५ ॥

परम विरक्त संन्यासी । परि सगुणोपासना आनंदेसीं ।

मठीं राहती सुखेंसी । मुमुक्षुजनां बोधाया ॥ ६ ॥

एके समयीं ऐसें झाले । मठीं ब्राह्मण भोजना बैसले ।

कर्मठपणें भरीं भरले । अंतरस्थिति नेणती ॥ ७ ॥

गोचरस्वामी भक्त परम । प्रसाद देवादिकां दुर्गम ।

तंव पावले तुकाराम । अकस्मात त्या ठायीं ॥ ८ ॥

स्वामींस झाला आनंद । धांवोनि धरिले पद ।

विनविती सेवावा प्रसाद । परमानंदें ॥ ९ ॥

उभयतांही गुरुभक्त । विवेकीं ज्ञानी विरक्त ।

भेटीचा आनंद येथ । वर्णितांही पुरेना ॥ १० ॥

एखादा विदेशी नर । पाहे भिन्न आचार ।

देशबंधु मिळतां निर्धार । औदासिन्य मावळे ॥ ११ ॥

तैसे जगीं संत वर्तती । परि अंतर कोणी नोळखती ।

ओळखीऐसी भेटतां जाति । सहज प्रेम उफाळे ॥ १२ ॥

बैसविले अत्याग्रहें । वाढावयाची चालली घाई ।

विप्र म्हणती हें काई । स्वामी आरंभिलें ॥ १३ ॥

येर येरांकडे पाहती । हळूंच नेत्रें खुणाविती ।

भ्रष्ट तुका आला विप्र म्हणती । नाकें मोडूं लागले ॥ १४ ॥

स्वामींचे भिडे बोलवेना । आणि धीरही धरवेना ।

द्विज तामसी जाणा । मनीं जाहले संतप्त ॥ १५ ॥

म्हणती हा वेडा तुका । आचारभ्रष्ट असे निका ।

भटकतो रानीं वनीं देखा । कर्महीन ॥ १६ ॥

केवळ जातीचा ब्राह्मण । न करी संध्यावंदन ।

स्वामी जाणते ज्ञानघन । परि आजीं वेडावले ॥ १७ ॥

ऐसा मनीं विकल्प आला । नोळखिती ब्रह्मपदाला ।

श्रींनी भाव जाणिला । उठोनि गेले ॥ १८ ॥

तुका गेला बरें झालें । औषधाविना नायटे गेले ।

आतां सुग्रास अन्न वहिलें । जेवूं आकंठपर्यंत ॥ १९ ॥

आनंद मनीं मानिती । स्वामी सकळही जाणती ।

अनुभव येईल तयांप्रति । साधुनिंदेचा ॥ २० ॥

तंव झाला चमत्कार । पक्वान्नासी सुटलें नीर ।

किडे बुजबुजले फार । पात्रांमाजी ॥ २१ ॥

आश्चर्य करिती सारे । आजि आमुचें दैव न बरें ।

स्वामींसी कथिती त्वरें । अशुभवार्ता ॥ २२ ॥

स्वामी वदती तयांप्रती । तुम्ही विकल्प आणिला चित्तीं ।

तोचि फळा आला निश्चितीं । करावे तैसें भरावें ॥ २३ ॥

तुकाराम साधु भला । परमहंसपद पावला ।

त्याचा तुम्हां वीट आला । म्हणोनि ऐसें जाहलें ॥ २४ ॥

ज्यानें स्वधर्म जाणला । जाणोनि स्वस्वरूपाला ।

तदाकार होवोनि ठेला । त्यासी म्हणतां अपवित्र ॥ २५ ॥

ब्रह्म जाणे तो ब्राह्मण । ऐसें वेदश्रुतीचें वचन ।

तुम्ही सांगा कांही खूण । अल्पस्वल्प ॥ २६ ॥

जो ब्रह्मानंदी निमग्न । भूतीं भाव नसे भिन्न ।

तयासि लावितां दूषण । विरक्त निःसंदेही ॥ २७ ॥

जें अगोचर वेदांसी । तेंचि गोचर जयासी ।

कर्मबंधन नसे त्यासी । सत्य सत्य ॥ २८ ॥

जो ब्रह्मानंदी तल्लीन । त्याचीं कर्में करायालागोन ।

ऋषि ठेविले स्थापोन । भगवंतांनी ॥ २९ ॥

जो श्रेष्ठ समबुद्धि । आपपर भाव नसे कधीं ।

देह चाले सहजसमाधीं । मध्यें जयाचा ॥ ३० ॥

ऐसा जो भगवद्भक्त । परमहंस परम विरक्त ।

तुमचे मनीं विकल्प प्राप्त । अज्ञानें जाहला ॥ ३१ ॥

जया अज्ञेय नसे कांहीं । अंतर्भाव जाणोनि जिहीं ।

चमत्कृति दावाया पाहीं । उठोनि गेले ॥ ३२ ॥

तुम्ही जावोनि सत्वरी । विनवोनि आणा पात्रावरी ।

मग सुखें भोजनें बरीं । सुग्रासेंसी करावी ॥ ३३ ॥

विकल्प आणिला मनांत । म्हणोनि मानूं नका किंत ।

साधु क्षमा मूर्तिमंत । जगाची माय ॥ ३४ ॥

स्वामींचे वचन प्रमाण । मानोनिया विप्रगण ।

धुंडिती सकळही वन । सत्वरेंसी ॥ ३५ ॥

तंव पाहिले अकस्मात । धांवोनि चरण धरित ।

अन्याय झाला बहुत । क्षमा करीं महाराजा ॥ ३६ ॥

अल्पबुद्धि जन आम्ही । विकल्प आला जी स्वामी ।

क्षमा करोनि चला धामीं । भोजन आम्हां घालावें ॥ ३७ ॥

उठते झाले हास्यवदनीं । तुकाराम सिद्ध ज्ञानी ।

बैसले मठीं जाऊनि । आनंदी आनंद बहु केला ॥ ३८ ॥

गोचरस्वामी आणि शेवाळकर । दोघे गुरुबंधु साचार ।

भक्त अनेक किंकर । लागती श्रीचरणीं ॥ ३९ ॥

दत्त उपास्य दैवत । संप्रदाय श्रीएकनाथ ।

ऐक्यरूप होवोनि वर्तत । असती जगामाजीं ॥ ४० ॥

आशंका घेतील कोणी । नाथसंप्रदाय म्हणोनि ।

तरी परिसावी कहाणी । झाली कैसी ॥ ४१ ॥

चिंतामणिबुवा संत । होते पूर्वीं दत्तभक्त ।

विठ्ठलचैतन्य तयां वदत । होते पूर्वीं गृहस्थाश्रमीं ॥ ४२ ॥

संन्यासग्रहणाचे वेळी । भेटली बाळकृष्ण माऊली ।

रामउपासना तेव्हां दिली । चिंतामणि गुरुनाम ॥ ४३ ॥

तैंपासोनि उपासना । दोनी चालविल्या जाणा ।

तुकारामें दत्तउपासना । बहुतांस दिली ॥ ४४ ॥

सद्‌गुरुकारणें केवळ । ठेव होती जी जवळ ।

रामभक्त जाणूनि निश्चळ । हातीं दिली ॥ ४५ ॥

तिघे गुरुबंधु जे कां । वडील मानिती त्यांतील तुका ।

गोचरस्वामी दुजे देखा । तिजे रावसाहेब शेवाळकर ॥ ४६ ॥

तिघांसी मानिती देवांश । ब्रह्मा विष्णु महेश ।

तुकाराम वैराग्यें उदास । श्मशानवासी म्हणती तया ॥ ४७ ॥

तुकाराम परमहंस विरक्त । गोचरस्वामी संन्यासव्रत ।

रावसाहेब शेवाळकरपंत । गृहस्थाश्रमी ॥ ४८ ॥

तयांची ऐसी साधनपद्धती । विप्रगृहीं पाणी भरिती ।

भगवद्रूप मानोनि अतिथी । भोजन देती अत्यादरें ॥ ४९ ॥

गोचरस्वामी संन्यासी । मठीं राहती नेमेंसी ।

तुकाराम अरण्यवासी । परमहंस म्हणती तयां ॥ ५० ॥

ऐसे तुकाराम संत । गणपति पदें लागत ।

रात्रंदिन सेवा करित । देहासक्ति सांडोनी ॥ ५१ ॥

जें देतील तें खावें । सांगतील तें ऐकावें ।

सदा सन्निध असावें । अनन्यरूप ॥ ५२ ॥

गुरुसेवेची महिमा । वर्णूं न शकेचि ब्रह्मा ।

आड येती अणिमा गरिमा । अष्ट महासिद्धी ॥ ५३ ॥

कामना वासना कल्पना । लोभ मोह लोकेषणा ।

चंचल मन कामेषणा । वित्तेषणा आडवी ॥ ५४ ॥

कुलअहंता ज्ञानअहंता । साधकां नाडिती क्षण न लागतां ।

इतुकियासी मारोनि लाथा । गुरुपदीं रमतसे ॥ ५५ ॥

सालंकार बालकासी । तस्कर देती खावयासी ।

भुलोनि जातां तयांसरसी । सर्वस्व हरतील ॥ ५६ ॥

पारधी अमिषा दाखवित । फसतां पाशीं गोंवित ।

सच्छिष्य गुरुपदांकित । आन नेणें ॥ ५७ ॥

इंद्रराज्य आलें हातां । अथवा हरि होय प्रार्थिता ।

तरी सद्‌गुरुवांचोनि तत्वतां । आवड नसे लोकत्रयीं ॥ ५८ ॥

हीनाहून हीन व्हावें । तैं गुरुभक्ति दुणावे ।

मन चित्सुखे भोगावें । सर्वकाळ ॥ ५९ ॥

नीच सेवा गुरुगृहीं । निरहंकार करितां पाहीं ।

जगीं दुर्लभ नसे कांही । जगद्वंद्य ॥ ६० ॥

पूर्वपुण्याची असे ग्रंथी । तरीच घडे गुरुभक्ति ।

गुरुभक्तीची महती । वर्णिली न वचे ॥ ६१ ॥

गुरुवचन तो वेदांत । गुरुसेवा हा धादांत ।

गुरुकृपा तोचि सिद्धांत । गुरुपुत्रासी ॥ ६२ ॥

प्रस्तुत गुरुशिष्यांचे बंड । वाढलें बहुत पाखांड ।

ज्ञान नीति श्रद्धा जाड । एक उणें एक पुरें ॥ ६३ ॥

संदेहरहित सद्‌गुरु । निरहंकारी शिष्यवरु ।

वेदप्रणीत साधनाचारु । त्रिवेणीसंगम अपूर्व हा ॥ ६४ ॥

समुद्रामाजीं लवणोदक । धात्रीफळ पर्वतीं देख ।

चतुरें करितां एक । गोडी होत अपूर्व ॥ ६५ ॥

परि सद्‌गुरु भेटे विरळा । मिळतां शिष्य गोंवळा ।

मग सर्वही घोटाळा । अनेक जन भांबावती ॥ ६६ ॥

अर्धहळकुंडे पिवळे झाले । साधन सांडून गुरु बनले ।

मग आल्या संचितासी मुकले । महंतीमुळें ॥ ६७ ॥

अज्ञानी जीव स्तुति करिती । साधकां त्वरें नाडिती ।

जोंवरी नसे आत्मप्रचीति । तोंवरी महंती न धरावी ॥ ६८ ॥

महंतीनें सुख वाटे । वर्म काढितां दुःख मोठें ।

अंतरीं असमाधान कांटे । अहंतेचे टोंचती ॥ ६९ ॥

ऐसी महंतांची दशा । पाहतां येतसे हंशा ।

प्रेमतंतूचा वळसा । तुटोनि गेला ॥ ७० ॥

याकारणें निःसंदेह स्थिति । जोंवरी न ये आत्मप्रचीति ।

तों न धरावी महंती । वाटमारू ॥ ७१ ॥

सिद्धि महंती अहंता । साधकां नाडिती जातां येतां ।

अधोगतीस तत्वतां । नेऊनि घालिती ॥ ७२ ॥

याकारणें अंतरी । सावध असावें चतुरीं ।

स्वयें चुकवावी फेरी । जन्ममृत्युची ॥ ७३ ॥

अज्ञजनीं स्तोत्र केलें । तेथें काय हातां आलें ।

तेचि निंदतील भले । सावध असावें ॥ ७४ ॥

असो गणपति अति दक्ष । गुरुपदीं सदा लक्ष ।

गुरुकृपेवांचून पक्ष । दुजा नाहीं ॥ ७५ ॥

इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।

पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ७६ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते चतुर्थाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥

॥ श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥