भारतात अनेकदा वृत्तपत्र स्वातंत्र्याची चर्चा होते. 3 मे रोजी साजऱ्या होणाऱ्या जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य दिनानिमित्त भारतातही वृत्तपत्र स्वातंत्र्यावर चर्चा होणार आहे. आज जगातील बातम्या देण्यासाठी प्रेस हे सर्वोत्तम माध्यम आहे.
भारतीय संविधानाच्या कलम-19 मध्ये भारतीयांना दिलेल्या अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या मूलभूत अधिकाराद्वारे भारतातील वृत्तपत्रांचे स्वातंत्र्य सुनिश्चित केले जाते. जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य दिन, ज्याला जागतिक पत्रकार दिन म्हणून देखील ओळखले जाते, 3 मे रोजी संयुक्त राष्ट्रांच्या महासभेने जागतिक स्तरावर प्रेस स्वातंत्र्याचा सन्मान करण्यासाठी घोषित केले.
3 मे रोजी जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य दिनी 1997 पासून दरवर्षी UNESCO द्वारे Guillermo Cano जागतिक पत्रकार स्वातंत्र्य पुरस्कार देखील दिला जातो. वृत्तपत्र स्वातंत्र्यासाठी उल्लेखनीय कार्य करणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्थेला हा पुरस्कार दिला जातो. 1997 पासून एकाही भारतीय पत्रकाराला हा पुरस्कार न मिळण्यामागे अनेक ज्येष्ठ पत्रकार पश्चिम आणि भारतातील पत्रकारितेच्या दर्जामधील फरक हे प्रमुख कारण सांगतात.
भारतीय पत्रकारितेमध्ये नेहमीच विचारांचे वर्चस्व राहिले आहे, तर पाश्चिमात्य देशांत वस्तुस्थितीवर भर दिला जातो. त्यामुळे आपल्या पत्रकारितेचा दर्जा घसरत चालला आहे. याशिवाय भारतीय पत्रकारांमध्येही पुरस्कारांबाबत जागरूकतेचा अभाव आहे, त्यासाठी ते प्रयत्न करत नाहीत.
प्रेस हा कोणत्याही समाजाचा आरसा असतो. त्या देशात अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य किती आहे हे वृत्तपत्र स्वातंत्र्यावरून सिद्ध होते. भारतासारख्या लोकशाही देशात वृत्तपत्र स्वातंत्र्य ही मूलभूत गरज आहे. आपल्या आजूबाजूला घडणाऱ्या घटनांची माहिती देऊन प्रेस आणि मीडिया आपल्यासाठी बातम्यांचे वाहक म्हणून काम करतात, या बातम्या आपल्याला जगाशी जोडून ठेवतात.
जागतिक वृत्तपत्र स्वातंत्र्य दिनाचा उद्देश वृत्तपत्र स्वातंत्र्याच्या महत्त्वाबद्दल जागरूकता पसरवणे हा आहे. प्रसारमाध्यमांच्या स्वातंत्र्याचा सर्वसमावेशक विकास करणे आणि लोकांपर्यंत बातम्या पोहोचवून त्यांना सशक्त केले जाणारे माध्यमांचे उद्दिष्ट आहे.
