गुरु नानक देवजी हे शीख धर्मातील दहा गुरुंपैकी पहिले आहेत. राएभोएच्या तलवंडी नावाच्या ठिकाणी, कल्याणचंद (मेहता कालू किंवा मेहता कालियान दास) नावाच्या हिंदू शेतकऱ्याच्या पोटी गुरु नानक देवजींचा जन्म झाला. त्यांच्या आईचे नाव तृप्ता होते. तलवंडीलाच आता नानकच्या नावावर नानकाना साहिब म्हणतात, जे पाकिस्तानात आहे.
"नानक नन्हे बने रहो, जैसे नन्ही दूब ।
"बड़े-बड़े बही जात हैं, दूब खूब की खूब ।।
तात्पर्य: श्री गुरु नानक देवजी म्हणतात की “वाकून चालणार्‍यांचे कोणीही काहीही बिघडवू शकत नाही, जसे पूर येतो तेव्हा गवत खाली पडते आणि वरून पूर येतो. त्यामुळे झाडं अजून वाढतात पण न झुकणारी मोठी झाडं पुरात वाहून जातात...
वयाच्या 13 व्या वर्षी गुरु नानकांचा उपनयन सोहळा झाला आणि असे मानले जाते की वयाच्या 16 व्या वर्षी त्यांचा विवाह सुलखनी यांच्याशी झाला होता. 1494 मध्ये त्यांना श्रीचंद आणि लक्ष्मीचंद नावाचे दोन पुत्रही झाले. 1499 मध्ये त्यांनी आपला संदेश देण्यास सुरुवात केली आणि 30 वर्षांचा असताना प्रवास सुरू केला. 1521 पर्यंत त्यांनी भारत, अफगाणिस्तान, फारस आणि अरबच्या प्रमुख ठिकाणांना भेटी दिल्या. असे म्हणतात की त्यांनी चारही दिशांनी प्रवास केला होता. नानक देव यांच्या जगभरातील प्रवासादरम्यान अनेक मनोरंजक घटना घडल्या. त्याच्या या प्रवासांना उदासियां असे म्हणतात.
शीख धर्माचे पहिले गुरु गुरु नानक देव यांचे चार शिष्य होते. हे चौघेही नेहमी बाबाजींसोबत राहायचे. या चार साथीदारांसह बाबाजींनी त्यांची जवळपास सर्व उदासियां पूर्ण केली होती. मरदाना, लहना, बाला और रामदास अशी या चौघांची नावे आहेत. मर्दाना यांनी 28 वर्षात गुरुजींसोबत जवळपास दोन उपखंडात प्रवास केला. यादरम्यान त्यांनी 60 हून अधिक प्रमुख शहरांना भेटी दिल्या. गुरुजी मक्केला जात असताना मर्दाना त्यांच्यासोबत होता.
नानकांच्या व्यक्तिमत्त्वात सर्व गुण होते. नानकदेवजींनी नेहमी रूढी आणि कुप्रथांविरुद्ध आवाज उठवला. नानक हे संत साहित्यातील एकमेव चमकणारा सितारे आहेत. फारसी, मुलतानी, पंजाबी, सिंधी, खारीबोली, अरबी, संस्कृत आणि ब्रजभाषा हे शब्द कवी हृदय नानक यांच्या भाषेत आत्मसात केले.
नानक देवजींची दहा तत्त्वे:
1. देव एक आहे.
2. नेहमी फक्त एकाच देवाची उपासना करा.
3. जगाचा कर्ता सर्वत्र आणि सर्व प्राण्यांमध्ये उपस्थित आहे.
4. जे सर्वशक्तिमान देवाची उपासना करतात त्यांना कोणाचेही भय नसते.
5. ईमानदारीने काम करून पोट भरावं.
6. वाईट कर्म करण्याचा विचार करू नका आणि कोणालाही त्रास देऊ नका.
7. नेहमी आनंदी रहा. माणसाने नेहमी देवाकडे क्षमा मागितली पाहिजे.
8. कष्टाने आणि प्रामाणिकपणे कमाई करून त्यातून काहीतरी गरजूंना द्यायला हवे.
9. सर्व स्त्री-पुरुष समान आहेत.
10. शरीर जिवंत ठेवण्यासाठी अन्न आवश्यक आहे, परंतु लोभ-लोभ आणि साठवणूक वाईट आहे.
